The Black Dahlia. Brian De Palma, 2006 
Cando vin por vez primeira ‘O soño eterno’ (‘The Big Sleep’, 1946) tiven a extraña sensación, malia seguir perdido na súa arañeira de dobles, tríples, cuádruples intencións, na que a perversidade, a debilidade moral de certo suxeito era fagocitada pola libertinaxe inconsciente dunha nena rica; tiven, repito, a extraña sensación de atisbar, senón unha luz ao final do túnel, si quizais unha pequena fírgoa de claridade. E este feble fío do que tirar da trama foi suficiente para entender que acabara de disfrutar, algo moito máis importante que unha obra mestra, unha película inesquecible. O argumento tiña as súas trampas, que talvez un preclaro descubrise nada máis velas. Non foi o meu caso. Preguntas como: pero ¿quen demo é o tal Mengano?; o que acaba de dicir Fulano, ¿que ten que ver con todo este asunto?; ¿por que Bogart segue a este tipo e despois apunta un nome, escollido sen randear, dos moitos que aparecen nos buzóns?... pois ben, estas preguntas ían acumulándose sen tempo a poder respondelas debido a velocidade coa que a acción avanzaba. Moitas delas non terían resposta, certo. Pero cinema é cinema, e Howard Hawcks sabíao mellor ca ninguén. Era esa pequena fírgoa de luz a que tiraba de min –o Pepiño Grilo do detective Marlowe–, introducido nesa historia como se en carne propia a estivese vivindo, sen chegar a entendela de todo, pero irremediablemente arrastrado ata a súa resolución.
***
O primeiro a agradecer durante o visionado de ‘The Black Dahlia’ é a serenidade coa que De Palma conta a historia (cando quere sabe facelo), afastándose da concatenación de grandes escenas de violencia, excelentes en si mesmas, pero baleiras se non contan cun respaldo emocional (principal eiva de ‘The untouchables’, 1987). Pero o que é sen dubida máis importante, e dende logo dá boa conta da talla artística desta ovella negra do cinema americano é o feito de que, cando unha boa historia chega as súas mans, De Palma prescinde dos seus artificios, como xa aconteceu con ‘Atrapado polo pasado’ (‘Carlito’s way, 1993), unha das mellores películas dos anos noventa. Nin longos planos secuencia, nin pantalla dividida... únicamente atopamos nalgunha ocasión o plano no que unha parte da imaxe está enfocada en primeiro termo e outra no fondo (cuestionable elemento, pois cun gran angular en lugar de teleobxetivo todo está enfocado se as distancias non son demasiado grandes). Dentro tamén das autoreferencias atopamos ao nunca ben ponderado fantasma do paraíso, William Finley, un actor que ben puidera pasar polo fillo bastardo de Rosi de Palma e Gabino Diego.
Non vou ser eu o que critique o estilo De Palma. O Director de ‘Body Double’ (1984) reúne tódolos aspectos do artista suicida. É un home arriscado e valente que se deixa arrastrar pola paixón creadora sen ter en conta os posicionamentos, máis ben cambiantes, da crítica. Co seu peculiar e acentuado sentido estético, De Palma constrúe algunhas das mellores escenas do cinema contemporáneo, a maioría en filmes moi inferiores á escena en cuestión. Refírome, por exemplo a ‘Carrie’ (1976) e a orxía de sangue na festa de instituto; a ‘Scarface’ (1983) e o asasinato do cubano expulsado por Castro e mais á tortura con motoserra; a ‘Snake eyes’ (1998) e unha cámara subxectiva desvelando a outra cara da verdade de Gary Sinise; a ‘The untouchables’ (1987) e o asasinato do polícía encarnado por Sean Connery; a ‘Carlito’s way’ (1993) e o cruce de intencións no elevador do hospital, a escena do billar e o voyeurismo... e así, indefinidamente.
Pero non é este o caso de ‘The black Dahlia’, na que nin sequera certas escuras inclinacións que poderían coincidir co universo Depalmiano (o doble corpo; a necrofilia, Hitchcock mediante) proveñen deste, senón de James Elroy, autor da novela que deu pé á excelente ‘L.A. Confidential’, unha obra, por outra banda, máis adaptable. Isto débese á asimilación enfermiza do caso real da Dalia Negra co asasinato da súa propia nai, cando Elroy era un adolescente.
A cinta, próxima á claridade narrativa de ‘Chinatown’ (1974), vainos conducindo pola urda de corrupción e soños burlados da cidade de Los Ángeles. Na punta do iceberg, Lana Turner e Rita Hayworth; o que as negras augas agochan son promesas de gloria nun sucio motel, pornografía de subsistencia na reciclaxe dun vello decorado, prostitutas cos ollos de Shirley Temple e a entreperna de Ava Gardner. O vello decorado pertencía a un filme de Béla Lugosi. Á sombra dos estudios, vampiros de carteira quente chuchan o sangue á filla do granxeiro John Doe, a que quería ser actriz, xa en Oklahoma, dendo o xusto intre en que Ilsa e Rick se despedían de ‘Casablanca’.
Malia carecer da chispa de ‘L.A. Confidential’, a película engaiola e entretén, avanza con intelixencia e sostense sobre personalidades complexas, se ben é certo, non en tódolos casos ben definidas ou xustificadas, o que proven, quizais, da dificultade para tratar o ambiguo. Este aspecto é o primeiro que falla no filme: un policía comeza a comportarse de xeito irracional e ansioso; máis adiante coñeceremos que unha ferida do pasado é reavivada polo caso da Dalia Negra (lembren o maltrato á muller que sacaba de eixo a Rusell Crow en ‘L.A. Confidential’; unha das constantes de James Elroy). Pero como nada máis sabemos, o seu comportamento resulta estúpido. Quizais tivese sido mellor revelar con anterioridade resquicios da súa corrupción, o outro factor que o empuxa a tal comportamento. O mesmo sucede coa persoaxe de Hilary Swank, que pasa de ser unha ambigua libertina a unha pérfida do máis cuadriculada. ‘A Dalia Negra’, ata o minuto 102, aseméllase, como dixen antes, a ‘Chinatown’ de Roman Polanski en coherente e perversa, e tamén na ausencia de efectismos. Nese minuto 102 unha tola alcoholizada cóntanos, bastante gratuitamente, a realidade dos feitos. Entón todo se ven abaixo. É como se en ‘The Big Sleep’ se fixése unha paréntese para poder atar os cabos: o resultado sería un desastre moi entendible. Esa fírgoa de claridade da que falaba ao principio convertiríase así nun foco de 5000 lux, ou, dito doutro xeito, nun escaparate correctamente iluminado.
Herdeira do film noir, ‘The Black Dahlia’ está anclada nos anos noventa, década na que o cinema negro e os filmes de gangsters reverdeceron vellos laureis, mantendo, non obstante, unha forte proposta autoral: Tarantino, intelixente e chavacano, desacralizou o cinema clásico e a nouvelle vague, achegándoos a unha audiencia menos inxénua, e tamén máis vulgar (que non estúpida). Takeshi Kitano retomou con ‘Sonatine’ (1993) e ‘Hana-bi’ (1997) a personalidade do seu ‘Violent Cop’ (1989) para transmitirnos iso que Tarantino nos ofreceu mediante lufadas de lucidez: a ocupación dos pistoleiros cando non matan; e fixoo ao seu xeito autista, melancólico e desesperanzado. Scorsese renovou ‘Good Fellas’ (1990), conseguindo con ‘Casino’ (1995) tocar o ceo (ou o inferno) por última vez ata o momento (‘The departed’ incluída). David Lynch reinventóuse a si mesmo e abriu a senda que leva a ‘Mulholland Dr.’ (2001) coa perturbadora ‘Lost Highway’ (1996). Os irmáns Coen deslumbraron a todos con ‘Fargo’ (1996), un filme intermedio entre o autismo de Kitano e a verborrea audaz de Tarantino, e comezaron a ser respetados pola crítica máis torpe, que ata o de entón os rexeitara (é incrible como a irónica ‘Miller's Crossing’ foi despachada como se dunha comedieta de Jim Abrahams se tratase, e de ‘Burton Fynk’ se dixese que semellaba un mal filme de David Lynch). Non podemos olvidar filmes illa (saúdos, Pablo) como ‘Donnie Brasco’ (1997), a maravillosa irmá menor de ‘Carlito’s Way’ (1993), filme impredecible na filmografía do director Mike Niwell; ‘L.A. Confidential’ (1997), de novo unha excepción, de Curtis Hanson; sen esquecernos de dúas xoias do thriller como ‘The silence of the lambs’ (1991) de John Demme e 'Seven' (1995) de David Fincher. Entre os exercicios máis decepcionantes, en base ao que prometían nun principio, cabe mencionar ‘The godfther. Parte III’ (1990) de Francis F. Coppola, correcto pero innecesario peche da saga, que peca de certo esquematismo narrativo (para ser xustos debo dicir que este é un filme que meus compañeiros teñen en bastante boa estima); e ‘Road to Perdition’ (2002) de Sam Mendes, traballo que, sen ser de todo malo, é unha das mostras de insipidez máis destacadas dos últimos tempos.
O sangue que corre por estes filmes abrolla con xenerosidade. Os seus protagonistas son pequenos-grandes homes atrapados por condicionantes sociais e persoais de diversa índole. Viven traxedias de curto alcance e o castigo supremo, coa máscara do fatum, sempre acaba por chegar. No bando oposto, os colegas de Marlowe (sabuesos e polizontes) xogan a descifrar un perigoso xeroglífico. Pero ‘The Black Dahlia’ –e isto quizais sexa o que máis a separa de todas estas películas–, por moito que sexa unha ficción, xurde dun terrible caso real. A t
risteza infinda da verdadeira Dalia Negra inutiliza a finalidade lúdica que o cinema encarna. E se alguén pensa que son un frívolo por reclamar ficción, quizais esté no certo; sen embargo, os productores cinematográficos gañan moitos dólares, demasiados como para frivolizar con tramas de intriga sobre as mulleres de Ciudad Juarez ou empregar a escusa dun atroz feito real para engordar a chequeira, aínda que, tanxencialmente sirvan para denunciar a inxustiza ou como homenaxe aos que a padecen. Tanxencialmente, como mal menor; a miúdo con obscena impudicia. Unha película que respetase a esta muller, falaría desta muller. Pero no filme só é un corpo mutilado, unha escusa máis para encher as salas, cando ela, Elisabeth Short, o único que quería era ser actriz, esa punta do iceberg na que brillaban, con fulgor deslumbrante, Lana Turner e Rita Hayworth.
E iso que xa aceptaramos no paleolítico que De Palma, a diferencia do cuarteto de La Habana (Spieldberg, Lucas, Coppola, Stone; do que excluímos a Scorsese, outro outsider), non tiña que ser políticamente correcto para gustarnos. Sen embargo, o rechazo que provoca ‘The Black Dahlia’, máis que por escatoloxía, responde a unha cuestión moral. E se nos tempos que corren alguén pensa que isto da moralidade non ben a conto, engadir que o último filme de Brian De Palma suspende, básicamente, por cousa do argumento, cuestión esta da que poderíamos discutir longo e tendido a propósito da crise do cinema actual: autocomplacencia, sobreexplotación de fórmulas de éxito, ceba de adolescentes hiperactivos... pero non o imos facer, que logo nos chaman inconformistas, por dicir algo suave.
Miguel Segador
