O cinema de espías ten dado como froito moi numerosos e variopintos filmes, a miúdo agrupables en subxéneros ou vertentes. Así, temos as típicas intrigas hitchcocknianas onde as enrevesadas tramas de espionaxe funcionaban a xeito de tapadeira (McGuffin) dun affaire amoroso, trama realmente principal (39 escalóns, 1.935; Sabotaxe, 1.942; Encadeados, 1.946; Coa morte nos talóns, 1.959, etc.). Outra posibilidade, quizais a primeira que considerou o tema dun xeito metódico e organizado, é a da propaganda, onde as circunstancias históricas de finais dos anos 30 e comezos dos 40 permitían sen dificultade presentar a uns personaxes invariablemente pérfidos (os nazis e os seus aliados fascistas), que, ben manexando os fíos dunha poderosa e visible maquinaria opresora (Os verdugos tamén morren, 1.943), ou ben conspirando caladamente no corazón das propias potencias democráticas (O ministerio do medo, 1.944), trataban de impoñe-la súa inefable ideoloxía. Neste caso, un dos cineastas máis comprometidos, como ben din os dous últimos filmes citados, foi Fritz Lang, e con razón, pois viulle literalmente as orellas ó lobo (as orellas de Goebbels, quero decir). Nesta vertente chegou a introducirse o propio Hitchcock no (moi estimable) ocaso da súa obra; así, Cortina esgazada (1.965) e, sobre todo, Topaz (1.969), supuxeron un salto cuantitativo nas tramas de espionaxe con
respecto ás simpáticas e surrealistas, mais sempre baleiras, tramas dos seus grandes filmes anteriores. E digo cuantitativo que non cualitativo, xa que cinematograficamente (isto é, o mundo do artificio, e nunca mellor conceptuado ca falando de Hitchcock), a trama do uranio de Encadeados ou a do falso axente George Kaplan de Coa morte nos talóns son xeniais, en canto bizarra i evocadora a primeira e sumamente divertida a segunda; mais a súa importancia nos filmes era accesoria, mentres que nos dous filmes dos anos 60 o equilibrio argumental é claramente máis notorio en relación á trama sentimental.
respecto ás simpáticas e surrealistas, mais sempre baleiras, tramas dos seus grandes filmes anteriores. E digo cuantitativo que non cualitativo, xa que cinematograficamente (isto é, o mundo do artificio, e nunca mellor conceptuado ca falando de Hitchcock), a trama do uranio de Encadeados ou a do falso axente George Kaplan de Coa morte nos talóns son xeniais, en canto bizarra i evocadora a primeira e sumamente divertida a segunda; mais a súa importancia nos filmes era accesoria, mentres que nos dous filmes dos anos 60 o equilibrio argumental é claramente máis notorio en relación á trama sentimental.En calquera caso, coa Guerra fría foise impoñendo no noso mundo occidental unha visión certamente maniquea do Telón de aceiro, e de cuia plasmación (cultural) cinematográfica non se sustraeron o propio Hitchcock nin outros moitos. Ahí están, por exemplo, os filmes de Michael Caine, as adaptacións ó cine de John Le Carré e moitos filmes soltos sobre o tema, coma Firefox (1.982), onde claro, Clint Eastwood coma bon americano que é, non podía permitir baixo ningún concepto que o avión de combate máis avanzado do mundo estivera baixo o control do lado escuro. Os críticos cinematográficos deixaron estes filmes marcados cáseque vitaliciamente; claro que se non somos tan obtusos coma moitos deles i esquencemos esa especie de pecado orixinal que é a manipulación, podemos concluír que moitos deles son bastante notables, caso de Firefox e, coman non, de Hitchcock.
Outra tendencia é a pseudohistórica, aquela que se aproveita de notables
acontecementos históricos para resalta-lo dramatismo das (fictíceas) relacións persoais. Nestes últimos anos teñen surxido filmes moi interesantes ó respecto, xa que, independentemente do acerto dos triángulos amorosos que presentan, teñen un importante valor divulgativo e ata concienciador, polo descoñecemento xeral e importantes consecuencias dos acontecementos reais que contan; refírome á xénese da Guerra da Vietnam (O americano impasible, 2.002) e ó nacemento do moderno servicio de intelixencia americano (O bon pastor, 2.006). Por certo, os protagonistas de O paciente inglés (1.996) traballaban para a Real sociedade xeográfica, pero en realidade eran espías.
Coma non, a vertente máis sonada do cinema de espías é a saga de James Bond; i éo merecidamente, a pesares do tono irreal, paródico e mesmo autoparódico habitual, que pouco ten que ver coa realidade do mundo dos espías, mais as señas de identidade da saga son tan sólidas que inevitablemente se converteu en obxecto de culto, quintaesencia cinematográfica do mundo da espionaxe, v
isión amable dun submundo, no que, de tentarmos mete-la cabeza a xeito de avestruz para escrutalo afogariamos cos vapores emanados por tanta sordidez. A saga ten filmes mellores e peores, evidentemente, pero os seus creadores foron o suficientemente listos como para dotalos dunha serie de elementos atractivos que, independentemente da consistencia final do filme, foran capaces de crear unha lexión de seguidores, entre os que se conta servidor. Refírome á música, que merece un capítulo aparte nun libro sobre bandas sonoras, gracias a John Barry e ós seus letristas colaboradores; ós pérfidos i elegantes contricantes de Bond, que teñen tanto ou máis encanto ca el; á variedade e beleza de partenaires femininas de Bond (anque claro, este argumento só valla en principio para o 50 %); e á calidade das escenas de acción, de xeito que dificilmente non se verá en calquera filme unha secuencia espectacular, de concepción moi orixinal e ritmo trepidante.
E nestas estabamos, coas irrupcións esporádicas de James Bond alertando da presencia dos nosos queridos espías, e sen nada salientable no panorama dende a aparición do axente da CÍA Jack Ryan na triloxía de finais dos 80 e comezos dos 90; caso curioso o deste axente, por certo, porque sendo un cidadán bastante corrente, carente do don letal de aniquilar ó inimigo cunha simple maniobra (como fai Bond), era, pola contra, capaz de acabar practicamente el só cun perigoso e vingativo comando do IRA ou de rescatar a un pelotón de soldados americ
anos das fauces dos temibles narcos colombianos; anque claro, pode que ese fora o sino do amigo Harrison Ford, pois cómpre lembrar que cando lle entraban os rusos no Air Force One tampouco deixaba títere con cabeza. En calquera caso, e deixando aparte o curioso “síndrome de Hulk” que padece Harrison Ford, a saga de Jack Ryan ten sido a última tentativa consistente e conseguida de amosarnos algo máis sobre o tema da espionaxe; Perigo inminente (1.993) é salientable polo seu loable esforzo crítico hacia ós todopoderosos aparatos gubernamentais, anque a concepción sexa máis a da corruptibilidade dos elementos (as persoas) cá da validez do sistema; e Xogo de patriotas (1.992), o filme máis logrado da saga, consegue introducir exitosamente unha variación argumental moi interesante para o xénero coma é o da vinganza, xa que no mundo frío e calculador dos espías nada leva tan velozmente á traizón e á autodestrucción coma o sangue quente bulindo polas veas.
Dicía que nesas estabamos cando, e coma quen non quere a cousa, comezou a percolar no noso imaxinario un novo heroe (ou antiheroe, segundo se vexa), de nome Jason Bourne, cuias peripecias nos foron chegando a través de tres entregas: O caso Bourne (2.002), O mito de Bourne (2.004) e O ultimátum de Bourne (2.007). E do mesmo xeito o nome de Bourne foi calando de vagar nas cabeciñas dos sesudos críticos e demais cerebriños especializados, ata acadar co derradeiro episodio da triloxía cotas loatorias verdadeiramente notables, quizais ata o punto de converte-la saga nun sólido e renovador referente dentro do xénero. Seguramente o cóctel composto por acción explosiva e complexidade psicolóxica do protagonista garden a chave do éxito, sen esquencer unha gran dose de realismo baixo cuio prisma se nos pretende conta-la historia. Non estaría mal o invento se non se tratase de ingredientes dificilmente conciliables.
Outra tendencia é a pseudohistórica, aquela que se aproveita de notables
acontecementos históricos para resalta-lo dramatismo das (fictíceas) relacións persoais. Nestes últimos anos teñen surxido filmes moi interesantes ó respecto, xa que, independentemente do acerto dos triángulos amorosos que presentan, teñen un importante valor divulgativo e ata concienciador, polo descoñecemento xeral e importantes consecuencias dos acontecementos reais que contan; refírome á xénese da Guerra da Vietnam (O americano impasible, 2.002) e ó nacemento do moderno servicio de intelixencia americano (O bon pastor, 2.006). Por certo, os protagonistas de O paciente inglés (1.996) traballaban para a Real sociedade xeográfica, pero en realidade eran espías.Coma non, a vertente máis sonada do cinema de espías é a saga de James Bond; i éo merecidamente, a pesares do tono irreal, paródico e mesmo autoparódico habitual, que pouco ten que ver coa realidade do mundo dos espías, mais as señas de identidade da saga son tan sólidas que inevitablemente se converteu en obxecto de culto, quintaesencia cinematográfica do mundo da espionaxe, v
isión amable dun submundo, no que, de tentarmos mete-la cabeza a xeito de avestruz para escrutalo afogariamos cos vapores emanados por tanta sordidez. A saga ten filmes mellores e peores, evidentemente, pero os seus creadores foron o suficientemente listos como para dotalos dunha serie de elementos atractivos que, independentemente da consistencia final do filme, foran capaces de crear unha lexión de seguidores, entre os que se conta servidor. Refírome á música, que merece un capítulo aparte nun libro sobre bandas sonoras, gracias a John Barry e ós seus letristas colaboradores; ós pérfidos i elegantes contricantes de Bond, que teñen tanto ou máis encanto ca el; á variedade e beleza de partenaires femininas de Bond (anque claro, este argumento só valla en principio para o 50 %); e á calidade das escenas de acción, de xeito que dificilmente non se verá en calquera filme unha secuencia espectacular, de concepción moi orixinal e ritmo trepidante.E nestas estabamos, coas irrupcións esporádicas de James Bond alertando da presencia dos nosos queridos espías, e sen nada salientable no panorama dende a aparición do axente da CÍA Jack Ryan na triloxía de finais dos 80 e comezos dos 90; caso curioso o deste axente, por certo, porque sendo un cidadán bastante corrente, carente do don letal de aniquilar ó inimigo cunha simple maniobra (como fai Bond), era, pola contra, capaz de acabar practicamente el só cun perigoso e vingativo comando do IRA ou de rescatar a un pelotón de soldados americ
anos das fauces dos temibles narcos colombianos; anque claro, pode que ese fora o sino do amigo Harrison Ford, pois cómpre lembrar que cando lle entraban os rusos no Air Force One tampouco deixaba títere con cabeza. En calquera caso, e deixando aparte o curioso “síndrome de Hulk” que padece Harrison Ford, a saga de Jack Ryan ten sido a última tentativa consistente e conseguida de amosarnos algo máis sobre o tema da espionaxe; Perigo inminente (1.993) é salientable polo seu loable esforzo crítico hacia ós todopoderosos aparatos gubernamentais, anque a concepción sexa máis a da corruptibilidade dos elementos (as persoas) cá da validez do sistema; e Xogo de patriotas (1.992), o filme máis logrado da saga, consegue introducir exitosamente unha variación argumental moi interesante para o xénero coma é o da vinganza, xa que no mundo frío e calculador dos espías nada leva tan velozmente á traizón e á autodestrucción coma o sangue quente bulindo polas veas.Dicía que nesas estabamos cando, e coma quen non quere a cousa, comezou a percolar no noso imaxinario un novo heroe (ou antiheroe, segundo se vexa), de nome Jason Bourne, cuias peripecias nos foron chegando a través de tres entregas: O caso Bourne (2.002), O mito de Bourne (2.004) e O ultimátum de Bourne (2.007). E do mesmo xeito o nome de Bourne foi calando de vagar nas cabeciñas dos sesudos críticos e demais cerebriños especializados, ata acadar co derradeiro episodio da triloxía cotas loatorias verdadeiramente notables, quizais ata o punto de converte-la saga nun sólido e renovador referente dentro do xénero. Seguramente o cóctel composto por acción explosiva e complexidade psicolóxica do protagonista garden a chave do éxito, sen esquencer unha gran dose de realismo baixo cuio prisma se nos pretende conta-la historia. Non estaría mal o invento se non se tratase de ingredientes dificilmente conciliables.
Dicíame un amigo co que vin o filme: «¿Esta non ía dun espía que fora xeneticamente mellorado e que tentaba lembra-lo seu pasado?». Coa miña habitual sapiencia tele-cinéfila respondín: «Vas ben no último, pero no primeiro confúndeste con Soldado universal (1.992) ou con Dark angel (2.000-2.002)» (a serie de TV creada por James Cameron e protagonizada por Jessica Alba); e pensei para os meus interiores: «Vaia, ¿cal será o misterioso mecanismo do subconsciente do meu amigo que establece unha asociación tan estraña entre dous productos de acción tan fantasiosos coma eses e visións tan realistas coma a de Bourne?». O certo é que o dilema non me chegou a quita-lo sono, pois para cando o filme rematara xa o tiña resolto; as, por outra banda, excelentes secuencias de acción do filme (e das súas precuelas), son xeralmente tan fantasiosas que ningún ser normal deste mundo, por moito que Matt Damon vaia ó ximnasio, sería capaz de executalas cun resultado crible. Nembargantes, Bourne, cal Jean-Claude Van Damme ou Terminador, é capaz de esquivar toda bala, resistir feridas e golpes cuase-letais e pilotar automóbiles coma se foran avións de combate. Que isto o faga James Bond ten a súa lóxica, pois, coma xa dicía anteriormente, trátase dunha visión intencionadamente fantasiosa do mundo dos espías que esixe o aceptamento dunha serie de claves, compartibles ou non, pero coherentes e honestas. Jason Bourne é, en teoría, un espía de verdade, trasunto fílmico dun hipotético e verosímil caso real (persoas que son manipuladas i enganadas polos servicios de intelixencia con moi escuras intencións), pero como caia nas súas mans un coche ou unha moto, inevitablemente me acaba retrotraendo a James Bond collendo emprestado un R-11 enteiriño nas rúas de París e devolvendo un anaco de chatarra descapotable con dúas rodas (Panorama para matar, 1.985), ou conducindo un tanque do exército ruso polas rúas (e por fóra delas tamén) de Moscú (Goldeneye, 1.995). Asimesmo, por moi listo que sexa Bourne, que eu non dubido que o sexa, ten unha habilidade sobrenatural que eu case confundo co don da ubicuidade; de novo sometido ás restriccións que a realidade non lle impón a Bond, Bourne non ten problema ningún para, coma aquel, desprazarse cáseque polo mundo enteiro sen ningún problema, empregando os mesmos medios có común dos mortais, pero de xeito case instantáneo, coma por exemplo, a viaxe que fai dende Madrid a Marrocos en O ultimátum de Bourne, caso paradigmático que, de chegar a velo Willy Fog, levariao a tomar cicuta. «Que país tan avanzado, España», pode que pensara o home.
Moléstame, polo tanto, do filme, que me tenten toma-lo pelo con esta especie de James Bond do mundo real. Mais o peor non é isto, senón a resolución final da trama, xa que despois de superar tódalas trampas letais que os pérfidos dirixentes da CÍA lle tenden a Bourne, resulta que non había máis trampas. En efecto, os socorridos flash-backs, que ó fin lle devolven a súa identidade a Bourne, veñen a dicir que foi o propio espía quen deu o seu consentimento para borra-la súa memoria e cometer tropelías por todo o mundo. ¡Pois para eso non te meteras a iso, vaia! Trátase, a fin de contas, do colmo do reaccionarismo, pois despois de tres filmes e
n cinco anos identificándonos co personaxe, dándolle o noso apoio emocional na súa cruzada contra a todopoderosa e maquiavélica maquinaria da intelixencia norteamericana, a culpa non é da CÍA, senón do babeco de Bourne, quen acepta un acordo inmoral que o acabará levando á autodestrucción. Conclusión do filme: A CÍA non é tan mala coma parece; conclusión obscena con colosais resonancias cínicas. Lamentable solución que me retrotrae ipso facto a un dos filmes máis deleznables xamais filmados, un dos poucos que merece o calificativo de abxecto: O motín do Caine (1.954); mítico filme de Bogart no que Edward Dmytryck, profeta da delación á sombra histórica de Elia Kazan, dirixiu un alegato final tan reaccionario que ten un oco vitalicio nos anais da infamia. Evidentemente, Coppola non recibiu apoio das Forzas armadas dos EE.UU. para filmar Apocalypse now (1.979), e podemos dar gracias a Deus por elo.O ultimátum de Bourne (e as súas precuelas) teñen pase gracias ás magníficas escenas de acción, coma a impresionante escena na estación de Waterloo de Londres, onde guión, montaxe i tensión dramática acadan cotas altísimas. Pero baixo o meu xuício, os frecuentes excesos de acción e de guión traizonan o espíritu do que se nos pretende contar, e non pode resistir unha análise minimamente rigurosa. E por riba, trátase dun filme de pseudodenuncia, o colmo da hipocrisía. Mágoa, posto que o material era prometedor. A miña resposta á pregunta do título… Pois non, eu falaría do fraude de Bourne.
si_maikel
