INLAND EMPIRE: ¿xenio esgotado?

"Teño a debilidade de mergullarme no material co que traballo, de deixarme levar por el, o que non quere dicir que os meus filmes non teñan algo en común: polo menos teñen o feito de que as fixen eu, aínda que aparentemente todas elas sexan diferentes." David Lynch

A percepción da realidade dunha actriz (Laura Dern) vese progresivamente distorsionada, ao tempo que vai descubrindo que, quizais, se estea a namorar do seu partenaire (Justin Theroux) nun remake dunha producción polaca non concluida e supostamente maldita.



Por un ou por outro motivo, sempre é apaixoante analisar os filmes de David Lynch (Missoula, EEUU, 1946). A súa curta pero intensa filmografía comeza no ano 1977 coa sensacional Eraserhead, unha das miñas favoritas e chega, polo de agora, ata o 2006, co filme que hoxe examinamos, INLAND EMPIRE. Unha cuestión pacífica para a crítica é a división da carreira de Lynch en dúas partes visíbelmente diferenciadas. Nun primeiro grupo estarían filmes que fixo por encarga e que podemos definir como impersoais, se é que tal adxectivo pode aplicarse completamente a este cineasta. Neste grupo están filmes como The elephant man (1980), producido por Mel Brooks, Dune (1984), feito para Rafaella de Laurentiis ou A straigth story (1999), dirixido a petición expresa da que por aquel entón era a súa compañeira sentimental, a produtora, guionista e montadora Mary Sweeney. No segundo grupo atopáse o resto de filmes de Lynch e que aínda non citamos: Mullholland Drive (2002), Lost Highway (1997), Blue velvet (1985)... Así pois, e atendendo á citada clasificación, os parroquianos de Lynch, cal xacobinos e xirondinos, divídense tamén en dúas castes, os seguidores dos seus filmes de encarga e os do resto de filmes, os filmes máis surrealistas, máis xenuínamente "Lynch", que acaso constitúan unha leve maioría.

Pola miña banda, para dar satisfacción ás miñas voraces inquedanzas cinéfilas, tiven a oportunidade, non desaproveitada, de visionar toda a filmografía de David Lynch, agás algunha que outra curtametraxe. Dende o meu ponto de vista, o podio dos seus filmes estaría integrado por Blue velvet, Eraserhead e The elephant man. Así, dúas contra unha, podo incardinarme nos seguidores do Lynch máis bizarro, deses que desfrutan co que teña que aportar un anano ou cos problemas mentais do alter ego de Lynch que estea de turno. Se botei toda esta parrafada non foi máis que para advertir aos leitores de que non son sospeitoso de participar nas habituais conxuras mediáticas que de cando en cando se organizan dende algúns sectores da crítica co solitario obxectivo de poñer a feder a que poderíamos denominar a "metade escura" de Lynch, o seu Hyde, a parte máis freak do seu singular e fascinante universo creativo.

INLAND EMPIRE (debe escribirse en maiúsculas) é, con moito, o peor filme que puiden visionar este ano e quizais tamén poida considerarse como o peor filme da carreira de David Lynch, tomándolle a dianteira a outro filme fallido como é a precuela cinematográfica da marabillosa serie Twin Peaks, titulada Twin Peaks: fire walk with me (1992). No filme que agora examinamos, Lynch reúne a actores que colaboraron con el noutros traballos, como Laura Dern (que participa tamén como produtora), Harry Dean Stanton ou Grace Zabriskie (a nai de Laura Palmer en Twin Peaks).

INLAND EMPIRE é a película das probabilidades, unha película hipotética. Cando unha nube de xornalistas asediaba ao director tralo pase do filme que fixo no festival de Venecia de 2006, que por certo lle entregou o León de Ouro a toda unha carreira cinematográfica (merecido) con mil e unha pregunta referentes ao argumento, éste, flegmático, limitábase a responder: "pode ser". "É posíbel." E, por outra banda, non hai que máis que ler a sinopse que, coa mellor vontade, intentei encabezar a crítica: "quizais", "supostamente", moitos pontos escuros para algo que aspira a se converter en obra de arte.

-Señor Lynch, ¿podería explicar o argumento?
-Vai dunha moza que está namorada e está en problemas.

Non, non se pode dicir precisamente que David Lynch sexa unha eminencia concretando argumentos de películas. ¿Mozas namoradas e en problemas? Velaí unha presa de filmes: Casablanca (1942), de M. Curtiz, Gone with the wind (1939), de V. Fleming, Rebecca (1940), de A. Hitchcock, Cleopatra, (1963), de J.L. Mankiewicz.... ad infinitum.


O problema non reside na preguiza de Lynch perante as preguntas dos xornalistas. O problema é que o que filmou é tan, tan abstracto, que nin el mesmo, coa mellor das vontades, sabe de que carallo vai a súa propia película. Por iso non é de estrañar que en filmes anteriores, como en Lost Highway (1997) os propios actores, Patricia Arquette e Bill Pullman declarasen que non sabían moi ben que estaban a facer. Críamos que estábamos facendo isto ou aquilo, mais son puras conxeturas. En INLAND EMPIRE, seguindo as declaracións de Laura Dern, "limitábamonos a seguir as ordes de Lynch. O resultado é cousa súa." Cando o máis avezado dos cinéfilos conclúe a titánica fazaña de tragar as tres inmensas horas de metraxe do filme, non pode por menos que preguntarse: ¿que carafio acabo de ver? Eu fíxenme a pregunta. E despois veu a terríbel constatación: O filón bizarro de Lost Highway e de Mullholland Drive comeza a esgotarse. INLAND EMPIRE principia ben, un pode pensar que se vai atopar co mellor do seu director. Está todo o que me gusta: Pasillos, ecos, bágoas, personaxes estrañas (uns tipos con cabeza de coello) luces, tebras. Pero semella estar todo descomposto, abandonado á súa sorte, sen responder a esa orde, a esa harmonía que durmía no máis profundo de todos os filmes de Lynch. Era cuestión de horas, quizais de día, pero podíamos buscarlle unha explicación máis ou menos satisfactoria a todo o que víramos. Agora xa non. O filme toma altura a partires da hora e cuarto, máis ou menos e logo pérdese no horizonte. E aínda queda máis da metade, hora e pico de interminábeis e abstrusos monólogos da Dern, putas filosofando sobre como lle fede a caca a unha, porn stars como Masuimi Max falando dunha súa amiga que ten un burato na vaxina e, sobre todo, sombras, moitas sombras. Un filme cuxo guión se vai improvisando a medida que se vai facendo ten estas cousas. INLAND EMPIRE é unha mala película, unha película que semella estar dirixida por un tipo que quixese imitar ao mellor Lynch. Unha película sen textos, sen hipotextos, sen contextos, sen actores (non se sabe moi ben que pinta aí Jeremy Irons), sen personaxes, cun director que se esquece de dirixir, que está máis pendente das súas movidas da meditación e da secta que do cinema que, a fin de contas, o convertiu na admirada e recoñecida personaxe que é. Aínda por riba, pasando a un plano formal, Lynch está desapoderado dos elementos que noutrora lle propiciaron todo o seu esplendor. Por unha banda, non hai banda. ¿Onde está, que non se escoita, a música de Badalamenti? Automáticamente, cada escena de INLAND EMPIRE, se é que o artefacto se divide en escenas, perde o trinta por cento da emoción. Por outra banda, como está rodada en dixital, o cal lastra terríbelmente a beleza da produción, a fotografía vai tomar ventos, hai un déficit de luz especialmente alarmante nalgún dos longuísimos tramos da peli, sobre todo cando Laura Dern pon os caretos que, supostamente debemos ver.

Sorprendentemente, Lynch ten afirmado reiteradamente que a partires de agora rodará sempre en dixital. "Todo é moi fácil. Móntase todo no computador. E amais é moi económico." A facilidade, señor Lynch, adoito non se amiga moi ben coa arte. Así que todo apunta a que o noso director está decidido a reincidir en todos estes erros nun futuro próximo. En fin, finxirei que nesas tres horas estiven facendo outra cousa. Só por facer filmes como Blue velvet, The elephant man, Eraserhead e a serie Twin Peaks xa merecería ser indultado da delirante pira dos críticos máis xacobinos, Boyero e Rguez- Marchante incluídos. Mentres tanto seguirei a recrearme coa xenialidade das súas pinturas: Cabeza de barro con pavo, queixo e formigas. ¡Que pasada!.

P.D: En Ourense, na discoteca Siete Pecados, poñen unha música caralluda, quizais a mellor de todos os garitos que hai por aquí. Isto non ten nada que ver, pero non quería rematar con mal sabor de boca.

Alberto Rodríguez

ZODIAC: suspense químicamente puro

O chamado "Asasino do Zodiaco", rematou entre os anos 1966 e 1978 coa vida dun número indeterminado de persoas na zona de San Francisco, ao tempo que remitía cartas con pistas, a xeito de xogo, aos medios de comunicación. A historia céntrase nas longas investigacións de 2 detectives (Dave Toschi e Bill Armstrong) que intentaron darlle caza, así como as de 2 xornalistas (Paul Avery e Robert Graysmith) que intentaron averiguar a súa identidade.


A obra mestra de David Fincher e, se os Coen non o remedian, o mellor filme que puiden visionar este ano, chámase Zodiac, un intenso whodunit baseado en feitos reais e que pode considerarse unha versión corrixida e aumentada doutra sensacional peli de Fincher, Seven (1997) protagonizada por Brad Pitt e máis por Morgan Freeman. No filme que nos atinxe, o serial killer de turno, como Kevin Spacey, tamén desfruta tomándolle o pelo á policía, neste caso a través de criptogramas que rompen os miolos dos dous xornalistas que investigan pola súa conta, espléndidamente interpretados por Jake Gyllenhaal e sobre todo por Robert Downey JR. Trinta anos despois, non se sabe exactamente o número de vítimas que deixou tras de sí o sanguiñento asasino, coñecido tamén como o Jack o Destripador norteamericano e que actuou con grande habilidade en catro xurisdiccións distintas. Entre as vítimas podemos contar os catro homes que infrutuosamente seguiron a súa pista que, ademais de poñer en risco as súas vidas, hipotecaron as súas carreiras e , nalgún caso, a súa propia convivencia familiar. O filme baséase no libro que sobre os feitos escribiu un dos xornalistas, o debuxante do Chronicle Robert Graysmith.


Narrada ás veces como unha reportaxe xornalística e outras como un emocionante thriller, en Zodiac Fincher amosa novamente o virtusismo ao que nos tiña acostumados. O filme está contado cuns recursos e cunha economía narrativa verdadeiramente admirábeis. Tanto é así que case non hai unha pingota de sangue nas máis de dúas horas de metraxe. O director fuxe do escabroso para centrarse no aspecto estritamente sicolóxico, na obsesión que perseguiu a estes individuos e no terrorífico misterio que envolveu durante moitos anos a sociedade norteamericana e que ata o de agora ninguén conseguiu resolver. O suspense constrúese sempre do mesmo xeito. Unha xornada apacíbel á beira dun lago, en Riverside, por exemplo. De súpeto a moza ve un individuo que se achega. A cámara búscao, mais Fincher decide non amosalo. Cando o vemos, o asasino está xa á altura das vítimas. Antes xa houbera máis mortos. Estamos avisados. Sabemos que vai acontecer o inexórabel. Mais non podemos deixar de mirar. Neste sentido, recomendo o visionado doutro filme mítico, Tesis (1995) de Alejandro Amenábar, que ten un dos comezos máis fascinantes que teño visto en moito tempo. Nese comezo están metafóricamente resumidos os principios elementais do cinema de suspense. O espectador non pode resistir a tentación de mirar. Somos voyeurs por natureza, como explicaba Hitchcock e esta é unha das bazas coas que debe xogar o director. Neste sentido a disposición dos planos é decisiva. Fincher sábeo e xoga constantemente coas referencias espaciais das personaxes, coas caras descompostas das pobres vítimas, mais non se recrea nisto, malia que en ocasións agranda deliberadamente os tempos das secuencias que filma, buscando agrandar tamén a crecente anguria do espectador. En Seven había outro factor inquedante, o meteorolóxico. Lembren vostedes que o filme se desenvolvía boa parte da metraxe baixo a chuvia. Aquí este elemento non é importante. O importante é a desesperación que pouco a pouco comeza a atenazar aos impotentes perseguidores deste voraz carniceiro, unha loita contra o reloxo que finalmente perderán. Así é importante facer ver como pouco a pouco se van desentendendo do caso e a personaxe que encarna Robert Downey JR. mesmo abandona a redacción do xornal. Só resiste un, o debuxante Graysmith, que consegue reunir un bo número de indicios e elementos incriminatorios contra un sospeitoso, ata que un dos policías, ao final do filme, acaba por convencelo para que desista, cunha frase memorábel: "que algo sea cierto no significa que puedas demostarlo." En definitiva, recomendo vivamente o visionado desta xoia do suspense, un suspense que David Fincher elabora minuciosamente, como un experto reloxeiro e que nunca decae ao longo de todo o filme, algo moi difícil de conseguir, se temos en conta que dura case tres horas. Seis euros ben gastados. Ouro puro. E, como sempre, os Oscars pasarán dela. Poden xuralo.

Alberto Rodríguez

New York stories: Nova York sen Nova York

Lembro con certa melancolía a primeira vez que vin Manhattan (1979), de Woody Allen. Mentres sonaba a Rhapsody in blue de Gershwin, con aqueles ciclópeos rañaceos, como secuoias de aceiro, dominando a paisaxe urbana, con aqueles neóns marabillosos, escintilando intermitentemente, como o corazón dunha cidade que nunca dorme e con aquelas rúas poboadas de honrados cidadáns americanos, belas mulleres e homes que están á volta de todo, díxenme: ¡quen me dera poder vivir en NY!. Por iso cando souben dun filme que se titulaba Historias de Nova York (1989) o primeiro que pensei foi que ese filme constituiría unha nova homenaxe a aquela mítica urbe, a aquela cidade que Isaak Travis consideraba a metáfora da decadencia contemporánea. E máis aínda, se cabe, se ese filme constaba de tres historias curtas dirixidas nen máis nen menos que por Scorsese, Coppola e Woody Allen. Nada máis lonxe da realidade. ¿Onde está NY nesta película?

Historias de Nova York está dividida en tres segmentos, tres historias autónomas nas que os seus directores renden homenaxe, presuntamente, á cidade que os viu nacer ou, como no caso de Coppola, medrar, máis ben de ancho. Con desigual acerto.

1) Life Lessons (Apuntamentos ao natural), de Martin Scorsese. Con Nick Nolte e Rossana Arquette. A mellor historia das tres, con diferencia.Ten un guión moi sólido, asinado por Richard Price, quen xa colaborara con Martin escribindo o guión de The colour of de money (o color do diñeiro) en 1986, guión que lle valeu unha nominación aos Oscars. As interpretacións están moi conseguidas, á altura do guión. Sobre todo a de Nolte, como Lionel Dobie, ese pintor posesivo que teima en manter baixo a súa protección a súa aprendiz, Rossana Arquette, como se dunha obra inacabada se tratase. A historia ten unha banda sonora moi potente, con temas como "Witer sade of pale" ou "Conquistador" de Procol Harum, "Like a rolling stone" de Dylan, ou a emotiva e hipnótica aria "Nesum dorma" de Puccini. A destacar tamén a marabillosa fotografía de Néstor Almendros que, como de costume, xoga coa luz ao seu antollo e está revestida de cores vivas, cando nos amosan os abstractos cadros de Lionel ou de pertinaces sombras urbanas, cando se trata de retratar as andanzas da parella polas entrañas da Grande Mazá. Por último, sobresaliente para o director. Scorsese é un xenio, dígoo porque amo máis da metade da súa filmografía. Un xenio que sabe o que quere e, o que é máis importante: como o quere. A disposición dos planos é impecábel, a montaxe sensacional (como todas as da súa inseparábel Thelma Schoonmaker-Powell) e, como sempre, o selo do autor, inconfundíbel. Scorsese ao natural, Scorsese’s Lessons.

2) Life without Zoe ( A vida sen Zoe), de Francis Ford Coppola, con Heather McComb e Talia Shire. Ben amigos, seguidamente voulles dar un consello. Aproveiten o mínimo fundido que separa o final de Life Lessons de Life without Zoe para pulsar a tecla Fast Forward do seu vídeo ou DVD ata empalmar con Oedipus Wreck, de Allen. A ¿historia? de Coppola é infumábel. E digo ben, de Coppola, xa que segundo os créditos, o guión estaría escrito a medias entre Francis e o seu olliño dereito, Sofía. No ano 1989, despois de dirixir a aceptábel Tucker: The man and his dream, Coppola decidiu participar no proxecto do filme New York stories e para iso concedeulle toda a iniciativa á súa filla Sofía. Á marxe do respeto que sempre me infunde o amor que un pai pode ter polos seus fillos, sorpréndeme a habilidade que ten Francis Ford Coppola para meterse en líos el soliño. Un tipo que dirixe e escribe The Godfather, Apocalypse Now ou Cotton Club e que suma cinco Oscars non debería figurar como director dunha curtametraxe tan lamentábel como ésta. Xa non
é que teña un guión absolutamente ridículo que, por certo, eu non acabo de entender moi ben e iso que só hai tres personaxes. O problema é que esta trama pode pasar en NY, en Amberes ou na Manchica. Polo tanto, temos unha historia á marxe da localización xeográfica que da título ao filme no cal a curta se inserta. Caralludo. O guión semella que fala dunha nena moi rica que vive nun hotel e coñece a un xoven príncipe indio, pero isto non ten moita relevancia, porque o que esta nena quere é que súa nai, que é Talia Shire, faga as paces co seu pai, un frautista interpretado por Giancarlo Giannini. Polo medio, os Coppola embarcaron ao pobre Vittorio Storaro nunha fotografía que cumpre, dentro do que cabe (¡case todo o tempo estamos no interior dalgún hotel!).E non o perdan, o vestuario, super pijo, seica foi deseñado por Sofi. Que guai. E, para que todo quede na casa, a banda sonora correu pola conta de Carmine Coppola. Que mágoa que non lle roubasen a Coppola o guión desta trapallada. Sería un impágabel favor para toda a cinefilia. El horror...

3) Oedipus Wreck (Edipo reprimido), de Woody Allen, con Allen e Mia Farrow. Aquí Allen xoga con vantaxe. Son absolutamente incapaz de criticar a súa obra. Case todos os seus filmes, por moi predecíbeis e circulares que sexan, teñen, como mínimo, cinco minutos sensacionais. Non sabería dicir moi ben cales son aquí eses cinco minutos, pero é igual. O guión é bastante bo, porque xoga coas constantes e co imaxinario allenianos, como son os diváns e os eternos problemas de parella. Neste caso unha nai posesiva que dende o ceo controla todos os movementos de seu fillo e relata a súa infancia aos neoyorkinos que estén dispostos a escoitala. A fotografía é máis que aceptábel. É de Sven Nykvist fotógrafo habitual de Allen e, sobre todo, do seu mestre, Ingmar Bergman. Por certo, como resposta a unha hipotética pregunta do trivial, os tres diectores de fotografía de New York stories gañaron, antes deste filme, un Oscar. Almendros por Days of heaven (1973), de T. Malick. Storaro por Apocalypse Now (1979) de Coppola, Reds (1981) de W. Beatty e por The last emperor (1987), de B. Bertolucci e Nykvist por Viskningar och rop (1972), de I. Bergman e máis por Fanny och Alexander (1982), tamén de Bergman. A escena que máis me gusta de Oedipus Wreck e a aparición da adiviña, Julie Kavner, por certo, a voz de Marge Simpson en USA. É unha historia moi agradábel, salferida, como sempre, da mellor música de jazz, que soa alegremente dende o principio ao fin. Nada de outro mundo, tratándose de Allen. Neste caso, un tanto a favor constitúeo o feito de que esta historia está situada despois da mamarrachada de Coppola. Polo tanto, aínda que non sexa a obra mestra de Allen, vése sen grandes problemas. Remato cunha cita sobre este director que unha vez lle lin ao crítico Miguelanxo Fernández: Woody Allen sempre fai a mesma película, a mesma marabillosa e inesquecíbel película.

Alberto Rodríguez