Cando os nazis morden o po

Anque a estas alturas xa estea case todo dito sobre o nazismo, voume arriscar a aborda-lo tema; iso si, dende unha perspectiva cinematográfica, que por iso fozamos neste recuncho.

Obviando loxicamente toda a parafernalia histórica que rodeu o nacemento e ascensión de tan ominosa ideoloxía, semella que os nazis naceran para seren malos de película. En efecto: a innegable potencia visual do aparato propagandístico que levaban onde foran[1]; o refinamento dos seus mandos militares, a miúdo aristocrátas prusianos de apelido aínda máis ennobrecido polo exército imperial alemán (e o anterior exército prusiano)[2]; a inconfundible fasquía dos seus uniformes, caracterizada por unha forte simboloxía[3] e unha estética digna do Oscar ó mellor deseño de vestiario[4]; a agresividade sonora desa lingua, o alemán, cuios fonemas recén saídos da boca dun mando nazi semellan unha ráfaga de artillería; e, por suposto, unha maquinaria bélica fabulosa[5], froito da insuperable capacidade de organización e innovación do pobo alemán, mais tamén do estímulo concreto dunha ideoloxía abxecta e oportunista.

En resumo: o nazi é o perfecto vilán dun filme de acción bélico, xa que o ten todo: maldade intrínseca, retórica seductora, estética atractiva, clase i elegancia, belicosidade e poderío. Polo tanto, a presenza dos nazis nun filme bélico de acción implica de por si un certo sentido do espectáculo, que, á súa vez, é superado polo espectáculo de que unha forza inferior destrúa ou humille a tan temible inimigo. Por iso me atrae tanto este subxénero que é “Cando os nazis morden o po”, e presento o meu particular ránking ó respecto[6]. Antes de comezar cómpre aclarar que non tódolos soldados nin mandos alemáns eran nazis (Rommel ou Von Stauffenberg, por citar célebres exemplos), pero, dado que Hitler non podía estender o seu “simpático” imperio coa simple axuda das SS e militares afíns, diría que hai bastante consenso en que loitaron do lado erróneo.

10- Tobruk (Tobruk). Arthur Hiller, 1.967. Sen contar este filme con demasiados alicientes (reparto máis ben modesto, trama bélica convencional) paréceme bastante logrado polo bo aproveitamento de recursos argumentais (a guerra psicolóxica entre os propios camaradas, a ambigua trama de espionaxe) e técnicos dispoñibles (a secuencia final, colmada de intensidade i espectacularidade, é das que máis me gustan no xénero).

9- Os violentos de Kelly (Kelly’s heroes). Brian G. Hutton, 1.970. Clint Eastwood, Donald Sutherland e Telly Savallas constitúen pequenos referentes da lista, pero é nesta visión cínica e amoral da intervención bélica USA en Francia onde seguramente menos indiferencia xeraron; probablemente, un alto mando militar aborrecerá este filme, mais dende o punto de vista do soldado poucas historias me parecen máis racionais, xa que, postos a matar, mellor ter un bo motivo coma un segredo botín, e, se ademais é un botín nazi, pois mellor que mellor.

8- A fortaleza maldita (The keep). Michael Mann, 1.983. Michael Mann pariu esta rara avis sobre unha base prometedora: os nazis nos confíns (metafísicos) do mundo racional (os Cárpatos romaneses) enfrontándose a unha “resistencia” algo estrana, máis ben de índole demoníaca. O desenvolvemento da historia é, logo, cuestionable, mais o elemento visual, que levaba o selo dos 80, estivo á altura do plantexamento, i agasallounos cun prodixio de fortaleza, tan fascinante coma terrorífica, digna trampa para aniquilar un nazi tan “simpático” coma o que interpreta Gabriel Byrne.

7- Os canóns de Navarone (The guns of Navarone). J. Lee Thompson, 1.961. Primeira aparición na lista do novelista escocés Alistair MacLean; a pesares do tan cacarexado tópico (“a realidade sempre supera a ficción”), sempre é unha brillante imaxinación a que nos depara historias tan suxestivas coma esta, a deses canóns tan temibles e omnipresentes na trama que semellan un personaxe máis. O resto, dúas horas e media de acción absorbente (¿pero isto non é algo paradóxico?) e actores de clase ben avalada (Gregory Peck, David Niven, Anthony Quinn, Richard Harris).

6- Sahara (Sahara). Zoltan Korda, 1.943. Paréceme abraiante a día de hoxe a premura fulgurante coa que o cinema USA se aproveitaba de salientables feitos bélicos da II GM, por suposto sempre cunha visión politicamente interesada. Sahara é un paradigma a estes efectos, e ten máis alicientes, coma un reparto brillante de secundarios “liderado” por Bogart[7], unha fotografía inmaculada e un guión moi sólido. Non é casual que a Warner Brothers dispuxera os medios para tal, xa produciran Casablanca, e sen despeitearse sacaban outras tantas xoias tódolos anos, nunha época que hoxe semella milagrosa.

5- O tren (The train). John Frankenheimer, 1.964. París, agosto de 1.944. Os aliados andan preto, pero non dan chegado a París, en cuias rúas aínda hai nazis a patadas; acábase o tempo, e un coronel segredamente obsesionado polas grandes pinturas francesas que el mesmo custodia tratará de executar contra vento e marea o “meirande roubo da historia”. O que non contaba é que a magnitude da súa loucura, de ecos shakesperianos (ou, por que non, salierianos), fora comparable ó patriotismo lóxica pero vanamente autocuestionado dun cidadán corrente, un sinxelo ferroviario.

4- Doce do patíbulo (The dirty dozen). Richard Aldrich, 1.967. A escoria do exército ianqui é aquí a encargada de facerlle a puñeta ós nazis, máis concretamente ós seus oficiais, que xa está ben de que sempre a pague o soldado raso. A mistura de grandes doses de ironía, sorna e amoralidade cunha acción solvente e intelixentemente dosificada sentou un primeiro referente temático a imitar (logo viría Os violentos de Kelly), e o reparto xuntaba a seis ou sete actores deses míticos que non eran (nin foron) grandísimas estrelas pero ós que o cinéfilo de hoxe non pode deixar de venerar.

3- O ollo da agulla (Eye of the needle). Richard Marquand, 1.981. Filme un tanto excepcional na lista en tanto que non hai nazis aniquilados coma moscas; aquí a grande besta está representada por un só espía, dun estereotipo máis xenuinamente seductor ca pérfido, responsable dunha misión vital. Mágoa que a atractiva etapa final do seu periplo (unha illa inglesa pobada por un desencantado militar eivado, a súa dona e fillo, e mailo fareiro) fose menos inocente do que puidera pensar, i é que unha muller frustrada, manipulada e cunha incuestionable fidelidade ó rei de Inglaterra pode dar moito xogo.

2- A grande evasión (The great escape). John Sturges, 1.963. Seguramente o filme da lista onde menos agravio sofren os nazis, anque a fuxida exitosa de James Coburn e Charles Bronson (os máis duros, quen senón) finalmente deixaba regusto de victoria simbólica a pesares do fracaso colectivo do plan. Modélico filme de acción psicolóxica (acción de interiores), cunha trama tamén absorbente coma poucas, un elenco actoral de altura, e unha banda sonora xa mítica. E ninguén dubidará de que a Steve Mcqueen non se lle verá o pelo cando os aliados cheguen ó campo, e non necesariamente porque os alemáns o executaran antes.

1- O desafío das aguias (Where eagles dare). Brian G. Hutton, 1.968. Segunda aparición de MacLean, e tamén de Hutton, quen lle debían ter gusto ó tema, cousa que agradezo fondamente xa que idearon o meu filme predilecto no xénero, unha trama densa e absorbente de dúas horas e media (non, non ten por que ser paradóxico), con xugosas doses de espionaxe e contraespionaxe, un escenario principal prodixioso, xenuinamente cinematográfico (imaxinativo), e un intelixente equilibrio entre os roles principais, (encarnados, por certo, por dous tipos míticos, cuia única reunión na grande pantalla exacerba irracionalmente a miña cinefilia): Clint Eastwood (anticipando o seu rol de Harry o sucio, coa salvedade de que aquí os exterminados son nazis) e Richard Burton (achegando coa súa mirada esa amargura e desencanto que eran marca da casa).

Para agosto de 2.009 prevese o novo de Quentin, Malditos bastardos (Inglorious basterds), e seica garda unha filosofía moi semellante á desta lista, resumida, en termos tarantinianos, en "arrincar cabeleiras de nazis"... Non descarto que a lista sofra modificacións a medio prazo.

si_maikel

---

[1] Non hai máis que ver as telas xigantescas nas que as esvásticas locían en edificios públicos, cuarteis…

[2] O mítico termo Von, que raramente non encabezaba o apelido dun mariscal de campo ou similar.

[3] A Cruz de ferro, a aguia termando da cruz gamada, o brazalete nazi das SS…

[4] Eses míticos gabáns longos de coiro negro, p. ex., son tan artificiosos e coquetos que antes semellan a creación dun deseñador de Hollywood ca unha prenda real dos oficiais nazis durante a II GM; anque non foi exactamente ese prototipo quen ideou ditas prendas (esas e as máis dos uniformes do exército e as SS), senón un simpatizante nazi que tiña unha xastrería en Alemania, e que seica fixo fortuna naquela época, un tal Hugo Boss…

[5] Termos coma Wehrmacht (forzas armadas da Alemania nazi), Panzer (tanque alemán) ou Luftwaffe (forzas aéreas da Alemania nazi) foron o terror de media Europa nos anos inicias de guerra, e, grazas ó seu lugar preferente no Canal de Historia, aínda poñen os pelos de punto ás xeracións actuais.

[6] Non cabe falar aquí (a pesares de coincidencias temáticas) de Salvar ó soldado Ryan (S. Spielberg, 1.998), xa que xoga noutra galaxia a niveis ético e afectivo.

[7] Grande, grande Bogart, que vindo de facer tráxicos antiheroes (O último refuxio), cáusticos detectives (O falcón maltés) e prototipos románticos (Casablanca), paseaba o seu carisma polo mar de area africano, convertendo un pequeño pelotón blindado nun exército capaz de derrotar a un batallón; i elo a partires dos seus galóns de sarxento, cheos de honestidade e sentido común, tal cal Jimmy Stewart.