SOLDADO BUFÓN: ¿ERES TÚ JOHN WAYNE, O LO SOY YO?
Abordar un xénero mítico, como o é para min o western, pode chegar a converterse nun exercicio de hedonismo autocomplacente do máis infantil e accesorio. E digo autocomplacente, pois, escusaba explicalo, a pesar de que o apelido Segador so formaría cuaterna con Leone, Walsh e Mann como o erro evidente na primeira pregunta de 50X15, cada unha destas historias afianzáronse tanto en min como a bala de Cole Thorton na súa espiña en El Dorado (1967). Dita toda esta futilidade, pasen e vexan o meu particular recital de hedonismo.
Tópicos e máis tópicos que non por trillados deixan de ser certos.
Os USA son un país adolescente, imberbe diría eu, un estado de estados sen cosmogonía teolóxica nin Hesíodos para lle dar xeito. Por iso -algo moi apreciable- a forma en que os cineastas americanos mitificaron as súas salvaxes e recentes orixes merece toda a consideración e, por que negalo, a maior das envexas. Remítoos a filmes patrios como Juana la Loca (2001) ou Alatriste (2006), onde a magnificencia destes célebres antepasados (reais ou ficticios) é transmitida cun amaneiramento e hieratismo que a moi poucos convence, tal vez a Aranda e Díaz Yanes, xunto coas súas respectivas cortes de aduladores. Os Episodios Nacionales de Benito Pérez Galdos, por citar algunha obra xa traballadiña, conteñen algunhas das escenas máis cinematográficas e emocionantes que teño lido. Sen embargo, coido que o sentimental Jose Luis Garci non é o máis acaído para subtraerse de tanta admiración e ánimo patriótico, cuxo resultado sexa un filme de acción, emotivo e a vez intelixente. Agardo con toda a boa fe posible El 2 de mayo, a pesar de que co colchonero de madrugada so consigo permanecer esperto cando fala de filmes que fixeron outros.
Tópicos e máis tópicos.
Levo escoitando toda a vida certa crítica, non de todo exenta de razón, que, non obstante, é exemplo de simplismo e maniqueísmo (a pesar de que a propia crítica fustigue ao western por maniqueo). Os vaqueiros son moi bos e os indios uns infames salvaxes. Ademais, estes sempre acostuman ser unha chea, fronte a tres ou catro portentosos pistoleiros. Deixando a un lado a coña de que o malo por moito que se mate, parece que nunca da pillado ao bo, o que en moitos casos é un evidente fracaso dunha sociedade, no cinema convértese nun acerto. Nos USA, os creadores especializados no entretemento non tratan de facer desagravios comparativos. Isto é así dende Fairbanks ata Seagal. Por outro lado, que os colonos británicos temían tanto como desprezaban aos nativos é unha obviedade tan diáfana como a fronte de Lincoln no monte Rushmore, tanto que resulta máis sinxelo poñerse na situación dos ladróns lexitimados, neste caso polo rei de Inglaterra ou polo congreso de turno. Os indios eran bastante tocahuevos. Por iso Bailando con lobos (1990) é unha película menos americana que A dilixencia (1939), ou se cadra é que América do Norte tende de vagar a europeizarse. Deus nos garde do existencialismo kirkegardiano en Texas. EU O QUE QUERO SON TIROS!; TIROS, PUTAS E ALCOHOL!
E tiro porque me toca.
A muller é un accesorio no western clásico, un bonito floreiro, e os directores de westerns uns machistas recalcitrantes. Imos ver, cando hoxe o politicamente correcto é dicir que na España das tres culturas, Cristiáns, Xudeus e Mahometanos convivían en paz, exemplo de concordia e bos modais entre veciños, como non vai ofender que a muller agarde na porta mentres o home monta o seu cabalo polas roxas areas de Monument Valley. Quizais sería máis honesto que, como en Fargo (1995), John Wayne fose o paciente esposo da sherif, e este, que sei eu, Doris Day... A historia é o que é. Temos que mirar para ela con valentía e sen ánimo de deshacer entuertos.
E sen embargo, a Jowie de El dorado (1967), contumaz enrredanta, ten máis coraxe que calquera barbado pistoleiro; o dito, nun rol máis doméstico, valería para a Laurie (Vera Miles) de Centauros do deserto (1956); o indio Cicatriz, do mesmo filme, móvese por idénticas razóns que Ethan, a sede de vinganza; o Custer de Morreron coas botas postas (1941), a pesar da interpretación parva e titiriteira que del fai Errol Flyn, sucumbe con contundencia baixo as frechas indias...
Hoxe, o western é un xénero anacrónico en vías de extinguirse por mor da corrección trampulleira con que na actualidade se fai case todo (por iso ten tanto valor Sen perdón, 1992, ou, por citar outras de Eastwood, Inferno de covardes, de 1972, e O xinete pálido, de 1985). No máis excelso western de Sergio Leone, Ata que chegou a súa hora (1968), Frank (Henry Fonda) comete estupro contra Jill (Claudia Cardinale), sen que sexa necesario remarcar a situación con tintas dramáticas, para que quede claro que o feito é reprobable. Directores como Brian de Palma (Redacted, 2007; Corazóns de ferro, 1989) embulléiranse de tal xeito na súa crítica, que resulta vomitiva tan innecesaria recreación. Quero dicir, un depravado violador non vai mudar o seu comportamento tralo visionado de dita escena; un goberno que decide que haxa unha guerra por meros motivos económicos non vai cambiar a súa decisión tras ver Redacted. A escena, logo, vai dirixida cara nós, a todos cantos repudiamos ese feito. A denuncia pasa a ser un sucio exercicio de masoquismo. Leone, volvendo ao western, trata o tema coa distancia necesaria para non emitir un xuízo sobre algo que todos debiamos saber valorar. A parella está en vertical, só por un artificio da cámara. Esta xira e retírase, amosándonos a realidade. El esta sobre ela: acaba de violala. O cinema é arte. A denuncia fica.
E é un xénero anacrónico, tamén porque un filme de acción, hoxe, unicamente posúe iso, acción (xunto cun actor de medio pelo, unha loura que amose as tetas e unha explosión que xustifique o desmedido presuposto). En Río Roxo (1948), en Río Bravo (1959), en El Dorado, a maior parte da película recae sobre o lombo de rufiáns, borrachos, pistoleiros, gandeiros. Escenas de acción como a estampida das reses, o tiroteo da taberna ou o pistoleiro deitándose baixo o galope dun cabalo, constitúen momentos brillantes e denotan a complexa posta en escena de Howard Hawks, conferindo ao inverosímil veracidade, ao contrario do que acontece hoxe. Pero se a cantidade se asentaba nestes feitos, a calidade residía no humanismo de escenas como a de Dean Martin abaixandose a coller unha moeda nunha ola de cuspe, en frases como «busco unha estrela da que vai prendido un borracho», ou que un gandeiro mate e lea a biblia, e que aínda así resulte crible (pero so John Wayne era o Duque).
Non poño, dende logo, como referencia crítica, Centauros do deserto (1956) ou O home que matou a Liberty Valance (1962). O talento nin se merca nin se herda. Pero négome a crer que en dúas horas xa non se poida contar unha historia épica como se facía antes; como o facía John Ford, onde os estigmas dos pioneiros ameazaban a nova xeración (Martin Poli corre o risco de converterse nun errabundo centauro como Ethan); onde unha vida enteira pode medrar arredor dunha mentira, e ao humilde heroe ninguén coñece, a excepción de nós, os espectadores, e nada pasa, salvo que iso é unha obra mestra.
(...)
Miguel Segador
