O último mohicano ou apoteose romántica

Para que un filme poida ser calificado coma romántico vén sendo esencial que conte unha intensa historia de amor cun potente peso no argumento, case monotemático. Teriamos así innumerables filmes de toda clase e ralea, dende Breve encontro (David Lean, 1.945) ata As pontes de Madison (Clint Eastwood, 1.995), pasando pola case práctica totalidade da filmografía de Meg Ryan. Habería unha variante, a que conta ditas historias en contextos bélicos, cuios marcos históricos, ademais de enriquece-los filmes, contribúen a amplificar de xeito notable a intensidade e mailo dramatismo dos amores, chegándolle incluso a aportar matices épicos. Á marxe deste último comentario, semella que o nivel xeral deste hipotético subxénero aumenta, pois os primeiros filmes que me veñen á cabeza son Casablanca (Michael Curtiz, 1.942), Dr. Zhivago (David Lean, 1.965) e O paciente inglés (Anthony Minghella, 1.996), e fozando un pouco máis nas neuronas sigo evocando excelentes filmes, coma Adéus ás armas (Frank Borzage, 1.932), Arco de trunfo (Charles Vidor, 1.948), etc.. Pois ben, con todo isto inda me quedo curto para dici-lo que é O último mohicano (Michael Mann, 1.992).

O último mohicano (The last of the mohicans, no orixinal) é unha novela clásica de aventuras a cargo de James Fenimore Cooper, un escritor norteamericano da primeira metade do XIX. Era máis ben un escritor mediocre, que adoitaba recorrer ás vivencias do seu pai durante a colonización dos territorios indios do norte ou ás súas propias como mariño mercante e da mariña. Cómpre salientar este aspecto para por de manifesto como a pluma de Mann (coguionista do filme) a maila súa persoal habilidade narrativa permiten eleva-la categoría da historia dende a vulgaridade ata o olimpo da inmortalidade. E penso que isto non é algo casual (é decir, filme illa), xa que tódolos filmes de Mann levan unha impronta característica e inconfundible, que fai del un dos grandes cineastas-autor dende os anos 80.

A historia está ambientada en 1.757, terceiro ano das loitas entre franceses e ingleses polo Canadá francés, dentro do marco da Guerra dos sete anos. Neste contexto, e no marco dunha ofensiva francesa que pon contra as cordas a un forte inglés, comeza a aflora-lo amor entre os dous protagonistas principais, Daniel Day Lewis (Nathaniel ou “Ollo de falcón” para os mohicanos) e Madeleine Stowe (Cora Munro, filla maior do comandante do forte asediado). Para cando dito romance fragua, mediado o filme, xa hai sobor da mesa unha serie de elementos moi atractivos.

En primeiro lugar, a gran paradoxa do filme: Sendo Daniel Day Lewis a estrela e grande protagonista, non é el o célebre último mohicano do título (nin sequera é mohicano), o que o postergará a un segundo plano no desenlace do filme en beneficio do seu pai e irmán adoptivos.


En segundo lugar, un guión moi sólido, sobre todo no tocante a aspectos secundarios da trama, de carácter histórico-político; hai no filme unha continua reivindicación dos colonos ingleses a defende-los seus fogares das tropelías bélicas por riba do apoio ás tropas regulares da coroa, o que agocha no fondo unha defensa dos dereitos individuais das persoas sobre os mandatos frecuentemente arbitrarios, tiránicos e absurdos dos poderosos estados, e que garda relación cun fondo interese polo concepto da xusticia. Non é este tema fútil, pois ditas friccións entre os emprendedores colonos e os ríxidos e insensibles oficiais xefes ingleses foi, con toda seguridade, unha das causas da Guerra de independencia americana dúas décadas despois. Nesta liña de pensamento, o noso protagonista Nathaniel inda vai máis lonxe, defendendo sempre con expresiva convicción teses non belixerantes («eu non verquería pinga de sangue algunha para axudar a que os monarcas de Europa loiten por sacia-la súa avidez polas terras e as peles»). Trátase dunha postura pragmática pero que vai máis aló do simple antibelicismo: É unha forma de vida idílica, de tintes nómadas, i en profunda harmonía coa natureza, o que hoxe chamariamos ecoloxista. Así queda manifesto nas marabillosas primeiras liñas de guión trala escena inicial da caza dun cervo: «Sentimos ter que matarte, irmán. Rendemos honra ó teu valor, rapidez e forza», dixit Chingachook, (o pai mohicano adoptivo de Nathaniel), mentres o seu fillo Uncas lle fai unha reverencia coa man.

Repárese en que a solidez do guión foi referenciada por min a estes aspectos secundarios, e non á historia central de amor; i é que non ha lugar. Mann proponse neste filme demostrar como as miradas poden ser o elemento clave para conquistar a unha muller (e viceversa). Así, tras un primeiro diálogo importante entre Daniel Day Lewis e Madeleine Stowe que axuda a disipa-los recelos recíprocos iniciais dambos, Mann, nunha audaz decisión, confíalle a evolución da relación ós propios actores a través dun par de escenas de miradas, algunhas longamente sostidas (i especialmente logradas por parte de Madeleine Stowe), ata que o xérmolo da paixón finalmente agroma. Este xeito de describi-la relación, cun fondo musical (música extradiexética) axeitado, pode ser extremadamente romántico, e retrotráeme inemediatamente á inesquencible conquista de Marisa Berenson por parte de Ryan O’Neal en Barry Lyndon (Stanley Kubrick, 1.975, outro dos cumes do cinema romántico), co Trío para piano de Schubert sonando de fondo. Por outra banda, o feito de narrar sen diálogo con apoio na música extradiexética é marca da casa en Mann, quen gusta de empregar este mecanismo para explora-la psicoloxía dos seus a miúdo complexos personaxes protagonistas, contando coa imprescindible axuda dos actores; por exemplo, ahí están os ladróns James Caan en Ladrón (1.980) e Robert de Niro en Heat (1995), o policía Al Pacino tamén en Heat, ou o psiquiatra William Petersen (o célebre Grissom do CSI) de Hunter (1.986), no primeiro filme feito sobre Hannibal Lecter.

Asemade, este xeito de contar sen diálogo é vital á hora de describir unha segunda historia de amor, a de Uncas (o último mohicano nado) e a irmá pequena de Cora (Alice). Trátase seguramente do romance máis sutilmente insinuado que poida lembrar, ata o punto de que se se chega a facer zapping mentres se ve a película non se decata un. Pois ben, de novo paradoxicamente, esta aparentemente menospreciada historia terá unha importancia insospeitada no desenlace do filme.

En terceiro lugar, as escenas de acción, verdadeiramente conseguidas e memorables, por unha conxunción de varios factores. Así, temos unha vigorosa dirección técnica e de actores e unha entusiasta participación destes (especialmente Daniel Day Lewis); unha frecuente dirección coreográfica dos combates corpo a corpo, verdadeiramente violentos mais, ó mesmo tempo, estéticos; e un logrado realismo no tocante ás armas de fogo (impactan, por exemplo, os longuísimos trabucos, coas impresionantes nubes de fume que xorden tralos disparos), armas de corte (tomahawks e varios tipos máis), uniformes, vestiarios, e a violencia intrínseca a unha época extremadamente máis dura cá actual. Por exemplo, pódese ver un corte de cabeleira, acción de tremendo valor histórico-cultural en tanto que no western americano de sempre constituía unha ameaza implícita nunca amosada.

Por último, a partitura musical escrita por Trevor Jones, que pivota ó redor do memorable tema por todo o mundo coñecido, paradigma dos tonos telefónicos a 1 €. Hai temas musicais que, ó marxe da súa calidade, serían perfectamente trocables duns filmes a outros, pero noutros casos, coma este, non terían sentido sen unha certa película, a súa media laranxa, e ó contrario. Este sinxelo tema musical, arrebatadoramente romántico, é pedra angular do filme, e simplemente xustifica cada liña que xa teña escrito ou poida escribir sobre el.

Ben, puidera un pensar que xa está todo dito sobre o filme; nada máis lonxe, pois queda a secuencia final, sete minutos e medio de puro embriagamento para os sentidos da vista e mailo oído. Hai que poñerse en situación. Magua, guerreiro hurón, inimigo dos ingleses por vinganza contra o comandante inglés, captura ás fillas deste e a un oficial amigo delas (Heyward), e lévallos coma tributo a un xefe hurón, do que, en calidade de xuíz, agarda obte-la ansiada sentencia de morte, para soterrar baixo as cinzas das fogueiras a liñaxe de quen tanto dano lle fixo (outro mérito de guión, a obsesiva e case irracional sede de vinganza deste personaxe). Visto o panorama, Nathaniel, nunha ousada acción, entra no poboado hurón, fortemente hostil, i empeza un intenso e apaixonante duelo de alegatos entre Magua i el polo destino das mozas, intervindo Hayward coma intérprete. Nathaniel consegue salva-la vida da irmá pequena, pero non o da súa amada, polo que nunha desesperada arroutada final ofrécese el mesmo ó lume por ela; mais Heyward, tamén namorado de Madeleine Stowe, e xa rexeitado por ela, inda garda un as na manga. Típico oficial inglés, inflexible e orgulloso, pero tamén valente e cabaleiro, trama un derradeiro acto de amor, o máis alto sacrificio posible. Tal que así, tras expresa-lo último alegato, e tralo impresionante silencio da deliberación, que semella eterno, chas!, comeza a escena máis arrebatadoramente romántica que teña visto: Xorden de súpeto os impactantes acordes folk de Trevor Jones (antolóxica introducción dunha versión repetida a xeito de espiral, chamada Promentory, que acompañará toda a escena), i os huróns levan a Heyward cara á fogueira, destapándose a súa xogada. Nathaniel protesta, orgullo e honra esíxeno, mais sabe que non hai nada que facer, e, a fin de contas, é a mellor solución que puidera imaxinar. A todo isto, Uncas observa agochado no bosque como a súa en silencio amada, Alice, é levada como escrava por Magua e os seus homes. Sen palabras, un único xesto para con Chingachook, posiblemente premonitorio, e por este correspondido, é máis ca suficiente para dicilo todo, e parte no seu rescate. A batalla principal xa está gañada, Daniel Day Lewis e Madeleine Stowe trunfaron; agora tócalle libra-la súa ó grande protagonista na sombra, o último mohicano que vale un título de película. Coa premura dun depredador que anda á procura desesperada dunha presa para subsistir, Uncas sortea riscos e penachos coma se dunha panteira se tratase, tralos pasos da súa amada. De súpeto, breve mais antolóxica elipse: Heyward é izado na súa cruz no medio da fogueira, con terribles sufrimentos; Nathaniel obsérvao xa dende fóra do poboado, e, presto, apúntao co trabuco para afogar tan xeneroso padecemento, baixo a mirada cómplice e lacrimóxena da súa amada. Agora, xa todos se dispoñen a apoiar a Uncas na derradeira batalla.

Os acordes de Promentory seguen penetrando con toda a súa maxestuosidade na cabeza e na alma mesma do espectador. Uncas, escoltado polos seus dende atrás, disponse coa mesma velocidade dun raio a interceptar a Magua. Respírase a traxedia no ambiente, coma no final de Carlito’s way (Brian de Palma, 1.993), cando Al Pacino ten pouco menos que dividi-lo átomo para poder fuxir dos seus verdugos italianos. A angustia e a inquedanza soen cristalizar en accións paixonais e instintivas, irreflexivas, executadas de xeito precipitado, e tamén se soe dicir que as présas non son boas conselleiras. Tal é a magnitude dos sentimentos de Uncas, restrinxidos anteriormente a unhas miradas e un afectuoso abrazo (logo de que Alice estivera a piques de caer dunha fervenza, quizais intencionadamente, ante a desmesurada crueldade reinante nas virxes terras de ultramar, paradisiacas na paz pero infernais na guerra), que agora estouran á vista de todos coa forza dun volcán.

Ó fin Uncas intercepta ó grupo inimigo, e coa sinxeleza propia dun Aquiles indio, dun guerreiro excepcional, desfaise dos homes que se lle interpoñen, mais, anormalmente excitado, entra con mal pé á lide con Magua, outro guerreiro escollido. Os dous móvense sobor dun inmenso penacho que domina un impoñente precipicio. Comézase a percibir con meridiana claridade o fatalismo do noso heroe, e por ende, da súa raza. Verdadeiramente podería vencer a Magua 9 veces de 10, pero hoxe o destino marca 1 de 10; e non se trata dunha competición deportiva: O que non gaña morre. Desenlace tráxico. O noso heroe cae honrosa e valerosamente, e o seu corpo xa voa inerte e veloz coma unha frecha a reunirse cos espíritos dos seus antergos no fondo do precipicio. Chingachook e Nathaniel chegan a tempo de contempla-lo triste suceso; o primeiro, a cámara lenta, dignificando así Mann a imaxe que o cerebro tarda unha fracción de segundo en procesar, mais a alma e o corazón toda unha eternidade. Tampouco oímos o berro que bota, coma se ó saír da súa boca quedara afogado polos ecos do tempo e da historia. Nathaniel non é personaxe clave a estas alturas, e por iso Mann permítenos escoita-lo seu berro: «Uncaaas!», única palabra pronunciada en 8 minutos de emocionante acción. I en tanto, a coitada Alice, que acaba de presencia-lo tráxico episodio en primeira fila, xa non pode agardar a que ninguén outro a veña rescatar; en realidade, xa non pode agardar nada máis na vida, e, fondamente desconsolada, imaxe ralentizada de novo (¡¡¡Deus, pero que ben está empregada aquí de novo a cámara lenta !!!), bótase sutilmente ó precipicio, coma anxo que emprende o voo dende o ceo, a reunirse co seu guerreiro. Cora contémplao, mais non ha lugar a palabras nin berros; montaxe paralela, ó estilo Peckinpah (aínda que nas antípodas do seu sucio i electrizante lirismo): O corpo de Alice no fondo do abismo, as mans de Cora cubrindo a súa face para agocha-las bágoas verquidas polo sangue do seu sangue.

Chega a batalla final. Escoltado polo trabuco de Nathaniel, Chingachook diríxese coma cabalo desbocado cara ó verdugo do seu fillo. Semella unha nova temeridade destinada á propia aniquilación. É un home xa maior, que pouco pode facer fronte a un guerreiro coma Magua no apoxeo das súas facultades. Mais seguramente conta co peso da experiencia, ducias de liortas similares das que saiu vivo. E con algo máis; a astucia. Cunha maniobra tremendamente audaz e inesperada sorprende a Magua no primeiro envite, i estes tipos non xogan ás puñadas: A loita xa está decidida; o resto é simple protocolo. A terrible arma de Chingachook quítalle todo alento de vida en menos do que o vento puidera leva-las súas cinzas. Todo rematou: No clímax do filme, un personaxe algo irrelevante de comezos, o último mohicano vivo, acaba de vinga-la morte do último mohicano nado. ¿Que tributo final se lle pode render ó romanticismo fílmico meirande cá este, no que vemos, en medio dunha paisaxe de inconmensurable beleza i envoltos por unha música embriagadoramente arrebatadora, o lugar e o momento exactos no que un pobo, unha raza, perde o seu nome nos inescrutables ecos da eternidade?.

O último mohicano (final)

Penso que O último mohicano é un dos filmes máis memorables das últimas décadas, cunhas cantas escenas que permanecen marcadas a lume dende a primeira vez que se ven: O vingativo Magua arrincándolle vivo o corazón ó coronel Munro, o suicidio implícito do oficial inglés, o propio suicidio de Alice… Evidentemente, o filme encabeza a galería dos grandes suicidios do cine, na que xa estaban, entre outros, o Burt Lancaster de Veracruz (Robert Aldrich, 1.954), o Kirk Douglas de O último solpor (Robert Aldrich, 1961, quen parece que lle collera gusto ó tema), ou, por que non, o Grupo salvaxe de Peckinpah (1.969).

Non obstante, non todo é bo respecto ó filme. Haivos un detalle tremendamente lamentable; sendo o filme de 1.992, conta xa a estas alturas de 2.007 con tres dobraxes, nada menos. Se vos familiarizastes con el e coa súa magnífica dobraxe inicial véndoo nos primeiros pases televisivos, síntoo por vos, pois dificilmente volveredes ver tal. A nosa máxima aspiración será velo pola televisión, para cuias copias específicas se emprega unha dobraxe que conserva bastantes das primeiras voces, pero cunhas cantas substituídas e notablemente peores. E se recorremos ó DVD, horror absoluto: Dobraxe dun estudio doutra cidade, tódalas voces cambiadas, ata a do propio Daniel Day Lewis, fondamente característica. I este despropósito, ¿por que? ¿Por cambia-la voz en off do comezo i engadir tres ou catro planos? ¿Que sentido ten isto? ¿Quen pensan que somos os responsables das distribuidoras, uns zombies sen cerebro que tragamos calquera merdallada nas nosas pelis favoritas coma nenos que chupan caramelos? ¡Malparida panda de terroristas culturais contra a nosa memoria cinematográfica! ¿Qué diaño pasaría se á Gioconda lle pintaran a cara de azul? ¡¡¡Basta xa!!!

si_maikel