...que estarán argallando esas galiñas?, ou as pombas, ou as gaivotas?, ou..., meu deus! OS PARDAIS, QUE TRAMAN OS PARDAIS!!!A obra de Alfred Hitchcock pode ser analizada en base ás interconexións que xurden entre os seus filmes. Talvez débase isto a que, cando traballaba nunha rodaxe, ía, simultaneamente, construíndo o guión da súa seguinte película. Con ‘Marnie’ (as pantasmas do sexo) puxo fin a unha das triloxías máis singulares do cinema, que se iniciaba con ‘Psicosis’ (a morte) e continuaba con ‘The birds’ (Deus, entendido como o castigo supremo, arbitrario e inexplicable). A morte, Deus e o sexo (nunha concepción enfermizamente culpable deste) forman os pilares básicos sobre os que se asenta a civilización occidental. É salientable como algúns directores europeos, xeográfica e culturalmente dispares, poden ser comparados en base a este trinomio. As conexións axiolóxicas entre Ingmar Bergman, Frederic W. Murnau, Luis Buñuel, Alfred Hitchcock ou Carl T. Dreyer resultan chamativas en comparanza cos directores do outro lado do charco: Howard Hawks, David W. Griffith, John Ford ou Raoul Walsh, por sinalar algúns. Dos tres citados filmes, o máis ambiguo, e posiblemente o máis desconcertante de toda a filmografía do seu autor, é ‘The birds’.
Moito se ten escrito a estas alturas do xenial Alfredo. ‘Os paxaros’ teñen orixinado ríos de tinta que nin o Nilo ou o Yangtsé. Consciente de ambas premisas, e coa finalidade primeira de non aburrir ao lector e, sobre todo, de non aburrirme a min mesmo, este pequeno estudo analizará aspectos adxacentes da maravillosa obra mestra de madurez que durante máis de corenta anos leva amenazándonos con iso de «The birds is coming» (2).
O ambiente onírico de ‘The birds’ resulta óptimo para acoller o peor e máis absurdo dos pesadelos. A idea de relato soñado incide con especial sensibilidade na personaxe na que se materializa todo o simbolismo da narración, Melanie Daniels. Recurrindo a un método fotográfico mediante o cal se difuminan os contornos (escena do cemiterio en ‘Vertigo’, de 1958), os primeiros planos de Tippi Hedren conteñen unha estraña aura de irrealidade, concretamente eficaz no reflexo dos seus ollos verdes agrisados, e que se nos mostra como unha metáfora, talvez involuntaria, do tormentoso ceo do filme. É en efecto ‘Os paxaros’ un filme hipnótico, tan só comparable ao magnetismo que emana da truculencia da anterior ‘Psicosis’ (1960) . Outro elemento formal destacado é, non xa a ausencia de música, senón a ausencia case total de son, tanto na cidade, como no peirao de Bodega Bay, lugares ambos nos que o anormal é o silencio. Tan só un marmurio escoitamos, unha queixa lonxana e desatendida: o rechouchío das aves. A explosión sonora que terá lugar en Bodega Bay xurdirá deste Mar da Serenidade.
Para rematar coas cuestións formais, é obrigado destacar o nivel interpretativo dos seus actores, en especial Tippi Hedren e Jessica Tandy (3), sen esquecernos dos desquiciados habitantes de Bodega Bay. Rod Taylor, actor de xesto molestamente arrogante, posúe en ‘The birds’ a forza e carisma xustos. As actuacións do filme son só comparables aos casos puntuais de James Stewart, Ingrid Bergman (en ‘Notorious’ de 1946, pero sobre todo na inferior ‘Under Capricorn’ de 1949), Ray Milland, Joane Fontaine, con especial mención para o psicópata ao que encarna Barry Foster en ‘Frenzy’ (1972).
Sen embargo, o que fai de ‘The birds’ unha obra verdadeiramente singular, así como o paradigma da acentuada personalidade do seu autor, é o xogo de sutilezas e despistes que, a modo de arañeira, conforman o entramado sobre o que se asenta o filme. Tippi Hedren, debutante e sustituta de Grace Kely –tanto na interpretación como nas aspiracións máis humanas de Hitchcock–, agocha algo trala súa sofisticada apariencia: na forma de camiñar, lixeira, elegante; na súa coquetería, que a leva a ostentar unhas chamativas uñas vermellas, así
como a toquetear constantemente o cabelo; no seu comportamento despreocupado e festivo; nas réplicas iracundas a Rod Taylor cando este a somete ao terceiro grao... Todo en Melanie invita a comparala cun ser decorativo, plúmbeo, espontáneo. Melanie Daniels non ten que traballar, seu pai é propietario dun importante periódico en San Francisco, así que, como rica herdeira, a muller paxaro consume o tempo na vida licenciosa («Mirade as aves do ceo, nin sembran nin segan. Seu pai celestial aliméntaas», di o borracho do restaurante). Incluso o seu físico nos lembra ao dun paxaro: a cabeza alongada, o nariz afiado, os grandes ollos, a boca pequena, o perfecto cabelo, o talle esbelto... Nada, en cambio, xustifica a actitude da histérica do restaurante, a cal acusa a Melanie dos furibundos ataques das aves. Seguindo as falsas pistas que Hitchcock deixa, chegamos ata esta rúa sen saída, un dos momentos máis irritantes do filme, e no que o espectador se posiciona claramente en favor de Melanie. O outro momento Ariel (se non frotas non se irá a mancha) é o da impagable ornitóloga, muller da que non deberíamos descartar un posible parentesco coa finada locutora, e recoñecida filántropa, Encarna Sanchez. O outro xogo de sutilezas parte dun vello recurso Hitchcockiano: a nai represiva, dominante, psicopática, a Yocasta de Edipo, a sionista castrante de Woody Allen. A nai de Mitch posúe as caracterícas básicas do maltratador psicolóxico: insegura, dependente, egoista. Como síntoma edípico, Mrs. Brenner (Jessica Tandy) semella unha imaxe especular e envellecida case perfecta de Melanie. As dúas galiñas do curral compiten por un mesmo galo (Menuda pájara, debe pensar a señora Brenner cando coñece a Melanie). Temos, por outra banda, á mestra; antiga candidata para ocupar o galiñeiro, finalmente desestimada. Certo que este análise pode resultar algo misóxino; non é a miña intención. Pero creo honestamente que a finalidade de Hitchcock era a de ironizar, unha e outra vez, con vellos tópicos e clichés do melodrama romántico.
A terceira (que non a última) das posibles causalidades establécese entre os apáticos periquitos que Melanie merca e a súpeta inquina que nace nos paxaros: A pequena Brenner, cando fuxen de Bodega Bay, pídelle ao seu irmán poder levar os periquitos que Melanie lle regalou, argumentando que: «eles non lle causaron mal a ninguén». Silencio sepulcral. Outro engado. Decenas de secuelas ou imitacións baratas xurdiranlle a ‘The birds’ como se de fillos do Cordobés se tratase. En todas elas a explicación, sempre concedida, será tan infantil como un verquido radioactivo, o uso indiscriminado de pesticidas, unha perturbación electromagnética... ou, como diría Billy Wilder: «a culpa e das porcalladas que botan en Cabo Cañaveral».
Tres incognitas soterradas para construir unha obra mestra nacida da serie B: 1. Melanie Daniels, a muller paxaro (ao xeito de ‘A muller panteira’ de 1942, un relato simbólico-moral); 2. o duelo silencioso entre féminas rivais (tensión reflexada ou inductora do ataque súbito das aves); e 3. dous lovebirds de procedencia descoñecida (diabólica, sen dúbida, a dicir da perfidia que emana dos seus ollos crueis)... Ningunha das tres opcións é certa. As tres opcións son verdadeiras. ¿Importa algo? Calquera resposta en favor dunha ou doutra rebaixaría o filme. Son só a excusa, o pretexto, o McGuffin. A Buñuel sorprendíalle moito que lle preguntasen polo contido da caixa que o asiático levaba ao burdel en ‘Belle d’jour’ (1966). A miúdo o interesante non son as causas, senón as consecuencias e o efecto perturbador nos que as padecen. Este tipo de cinema, con frecuencia xulgado como infantil e pouco intelectual, ten dado numerosas obras mestras, a maioría delas pouco consideradas no seu momento.
A satisfacción atopámola na obra de Alfred Hitchcock, que, ademais de para deleite de cinéfilos e xente de bo criterio, antóllaseme como unha labazada aberta e sonora na rancia geta dos pedantes.
___
(1) San Francisco de Asís, o cantor de Deus: «E así dicindo, entrou no campo en dirección ao terreo ocupado polas aves, as cales, cando o viron vir, saíronlle tamén ao encontro, tanto as que estaban no chan como as que poboaban as ramas das árbores; logo quedaronse todas tan quietas e veciñas a el, que moitas lle tocaban o hábito.»
(1) San Francisco de Asís, o cantor de Deus: «E así dicindo, entrou no campo en dirección ao terreo ocupado polas aves, as cales, cando o viron vir, saíronlle tamén ao encontro, tanto as que estaban no chan como as que poboaban as ramas das árbores; logo quedaronse todas tan quietas e veciñas a el, que moitas lle tocaban o hábito.»
(2) Se alguén ten un interese máis profundo en ‘The birds’ invítoo a que acceda ao extenso estudo realizado por Juan E. Lagorio titulado ¿Por qué atacan los pájaros de Hitchcock? na web de Miradas de Cine.
(3) Jéssica Tandy protagoniza unha das secuencias máis célebres da película. Refírome a aquela na que entra na casa do veciño, atopándoo morto e cos ollos baleirados polo ataque das aves. A súa saída o berro apágaselle na boca pola impresión, situación que lembra moito a unha escena similar no filme de David Lynch -outro experto en deixar pistas falsas- ‘Mulholland Drive’ (2001).
Miguel Segador
No comments:
Post a Comment