Cando rematei de ver o último traballo do enigmático David Lynch ‘Inland Empire’ (2007) comprendín que o de Missoula acababa de facer o seu primeiro filme. Trinta anos despois de ‘Eraserhead’ (1977) Lynch escorregou por un dos múltiples buratos, corredores ou caixas azuis que abundan na súa filmografía e como Camila Rhodes, Henry ou o axente Cooper pasou a habitar nunha rexión a parte do espazo e do tempo. David Lynch non ten sesenta anos. Está estudando no American Film Institute Conservatory da cidade de Los Ángeles. Prepara un proxecto cinematográfico tan arriscado e críptico que só un pretencioso principiante pode levar a cabo. Sen embargo, de regreso á realidade, cando Lynch en 1977 presentou ‘Cabeza Borradora’ o surrealismo de filme tan atípico non chegaba a agochar a simboloxía que, con diáfana insalubridade, relataba o pesadelo que pode chegar a ser a hoxe tan cacarexada institución da familia. A pesar do que se diga por aí, tralos misterios lynchianos sempre existe unha historia bastante simple, incluídas ‘Lost Highway’ (1997) e ‘Mulholland Drive’ (2001). Debo engadir que estas dúas obras precedentes de ‘Inland Empire’ apuntaban cara a inasibilidade conceptual deste último traballo, pero nunca crin que o pastel acabase resultando tan pesado. ‘Inland Empire’ ten exceso de fariña, e, o que é peor, a fariña é de baixa calidade.Non son en todo caso dos escépticos que cren esgotado o xenio de Lynch, entre os que quizais se atope o meu compañeiro Alberto Rodríguez, a quen debo gabar polo seu espléndido artigo. Tal vez sexa só esperanza cega no director de ‘Blue Velvet’ (1986). Tal vez cataratas. E é que só fai sete anos atrás David Lynch levou a cabo o seu último longo antes de I.E., ‘Mulholland Drive’, prodixioso exemplo de agudeza visual, riqueza expresiva e profundo e conmovedor dramatismo.
Vaiamos despregando o argumento. Naomi Watts interpreta a Betty, unha aspirante a actriz que chega a Los Ángeles. Pero como todo está gravado e non hai n'y a pas d'orchestre (ao seu xeito, Lynch e bastante enfático) non nos debe ofender ou confundir que Naomi máis
adiante sexa Diane. É un artificio, unha convención dramática, por moito que o carneiro que a pariu trate de envolvernos nas tebras conferindo a ambas un pasado común (Ontario), pois cando Betty vai a casa de Diane (uff, estou suando!) a veciña non a recoñece. Esta, coido innecesaria, explicación sírveme para expresar que o filme non debe ser analizado en toda a súa extensión, ou cando menos eu non o fago, con parámetros realistas. Dicir que en ‘Lost Highway’ (traballo ao que debe moito ‘Mulholland Drive’, menos inspirado, pero con innumerables admiradores) Fred se transforma en Pete por unha especie de mutación paranormal non é so simplista, senón sinxelamente estúpido. Só é un artificio, máis ou menos lexítimo, pode ou non gustar, pero, meu deus, non botedes man de Cuarto Milenio para entendelo. No meu caso, se por exemplo racionalizo o fenómeno de posesión de ‘Twin Peaks’ (1990) a xenial serie perde moito do seu encanto.Sigamos adiante coa trama. Laura Elena Harring encarna a Camila Rhodes, recoñecida actriz de Hollywood. A piques de ser asasinada por dous malandríns na estrada que da nome ao filme, un accidente a salva in extremis, ficando amnésica. Así a atopa Betty, quen decide axudala a resolver o seu misterio.
Na primeira parte do filme acontece todo con bastante lixeireza, sendo a expresión aparvada e feliz de Betty un pre-escenario que irá crecendo en contido coa progresiva inmersión na traxedia. Este tramo de ‘Mulholland Drive’ é o máis extenso e o de menor relevancia (relativa), e nel Lynch libera de vagar unha serie de personaxes e escenas ao xeito das citadas ‘Twin Peaks’ e ‘Blue Velvet’. É sabido que o proxecto inicial era unha serie para a ABC, finalmente interrompido pola cadea de televisión. Dous anos despois, David Lynch, a quen tal castración da súa criatura lle produciu un doloroso trauma, logrou reunir a todo o equipo para transformar o seu proxecto televisivo nunha película de máis de dúas horas de duración. O resultado non puido ser máis abraiante. Aforramos ver as ducias de episodios de recheo que papáramos para dar co asasino de Laura Palmer, das que a penas se salvaban os cinco ou seis extraordinarios capítulos dirixidos polo propio Lynch. A concepción como serie de ‘Mulholland Drive’ observámola nas escollidas escenas que se conservaron e na súa falta de continuidade, cuestión que non afecta vendo o excelente resultado, e nalgunhas enigmáticas secuencias como a do casting para o filme de Adam Kesher (Justin Theroux), en principio máis longa, e na que Betty e o director se observan con inusitada intensidade. David Lynch transforma estes baleiros narrativos en estradas perdidas, camiños falsos, pistas que non conducen máis que a unha buscada confusión. Por exemplo, a moza que os mafiosos recomendan a Adam para o seu filme leva por nome Camila Rhodes.
A comicidade herdada de ‘Twin Peaks’ (ou habería que dicir Mark Frost, co-autor da serie) atopámola nalgunha destas escenas iniciais, como a do torpe matarife, ou a alusión da propietaria da casa onde se aloxa Betty sobre un canguro boxeador (esta muller, Coco, seguindo un camiño falso resulta ser a nai do director encarnado por Theroux). Temos ademais dúas escenas colosais, a primeira a do casting, pola textura doce das cancións e a inxenuidade das personaxes que as interpretan. Ao igual que a expresión radiante de Betty ao
comezo da película, estas escenas actúan de contrapunto á traxedia, intensificándoa, algo así como ter depresión en Nadal e escoitar unha panxoliña. A segunda é o casting da propia Betty cun actor de encantos trasnoitados moi compracido en apertarse á guapa aspirante a actriz («Nena, dime que che doe» ou «aquí chega o mellor amigo de papá» son algunhas das súas perlas). O diálogo, que xa escoitáramos sen dramatismo cando Betty practicaba con Camila, cobra agora un valor que non tiña sobre o papel. Ah, e aí caín na trampa! Comecei a reflexionar sobre que é o que pensa Lynch, que trata de dicir con isto. O cinema é artificio, pero non é mentira. Cando Naomi Watts interpreta a Diane a actriz sufre. A certa distancia, é o seu traballo, pero sufre. Non hai banda, sen embargo a traxedia que nos están contando é certa.Seguindo adiante coa trama, Betty e Camila (quen aínda non lembra como se chama) rastrexan os datos que a segunda vai recordando. Camila lembra a unha tal Diane. Quizais sexa ela mesma. Pero Diane, cando a atopan, é un cadáver. De volta en casa, Betty e Camila disipan os seus temores entre as sabas. É un cliché tipicamente lynchiano, o amor fronte ao pesadelo. Dicir aquí que Betty e Camila son lesbiás resulta de novo bastante reduccionista, pois, dado a evolución da trama, este acontecemento vese como un acto máis que comprensible.
Para non caer pesado, sintetizarei o do club nocturno. Silencio é algo así como o escenario da estufa en ‘Eraserhead’ ou o círculo de sicómoros en ‘Twin Peaks’: unha porta ao subconsciente, unha reveladora metaficción.
Xa é suficiente, a personaxe Betty, que actuou como conductora do argumento, debe desaparecer. Camila abre a caixa azul. Zoom in. Fundido a Negro. A caixa cae ao chan. Camila desapareceu, engulida pola misteriosa caixiña. En algures lin que este filme evoluciona, non liñalmente como é habitual, senón de forma transversal. Estamos na mesma casa na que desapareceron Camila e Betty (ou se cadra foron Laura e Naomi as que marcharon). Mediante breves luzadas accedemos a un plano da realidade paralelo. Lynch cóntanos agora a historia de Diane (interpretada de novo pola Watts), o seu pecado e a súa fatal penitencia.
Diane e Camila viviron unha apaixonada historia de amor. Camila, manipuladora e cruel, corta a súa relación con Diane para iniciar un proveitoso affair cun director de prestixio, o propio Adam/Theroux. Pero todo isto que semella tan vulgar, é relatado mediante imaxes, sen a penas diálogo. O xeito en que Lynch debuxa a progresiva amargura de Diane é sublime. A dirección de actores, un dos seus grandes méritos por moito que a miúdo guste da
interpretación troiteira (Theroux, Pullman, Machlahan, Nance), transforma o que sería unha simple posta en escena nunha espléndida coreografía. En secuencias xustapostas nas que pasado e futuro se intercambian, amósanos, primeiro, no abatemento último de Diane, a chave azul que representa a súa fatídica vinganza (contrata un asasino para que liquide a Camila) e acto seguido a chave desaparece para descubrirmos atónitos a causa do conflicto: na mesma habitación, días antes, Camila deixa a Diane. A caixa, a chave, os anciáns diminutos/demoníacos e o monstro que vive detrás do restaurante Winkie’s representan, sempre para min, a traizón (e os remorsos) de Diane contra Camila e contra si mesma.A enfermiza fotografía corre a cargo de Peter Deming (‘Lost Highway’). A música, unha das súas máis fermosas composicións, debémoslla a Angelo Badalamenti, a quen, visto o resultado de ‘Inland Empire’ (na cal non participou), Lynch debe gran parte do seu prestixio. Unha última consideración sobre a dupla de actrices. Nunha filmografía na que o gran deus Saturno, David Lynch, fagocita con impunidade aos seus colaboradores, o traballo de Laura Elena Harring, recoñecido cunha nominación ao Oscar, pero sobre todo o de Naomi Watts, sorprende pola súa brillantez. A australiana pasa no filme da máis naïf estulticia a un naturalismo patético, rebosante de credibilidade.
‘Mulholland Drive’ é un amargo manxar, un filme clásico de 2001 que ocupará un lugar sobresaínte cando, na apocalipse do cinema, os irmáns Lumière pidan contas aos directores malditos.
Miguel Segador
No comments:
Post a Comment